Kurk in de bouwwereld, oneindig veelzijdiger dan je denkt
Bestaat er een ecologisch meer verantwoord materiaal dan kurk? Zoals in het kaderstuk wordt uitgelegd, gaat het om een product met een 100% natuurlijke cyclus, die gaat van het oogsten tot en met de terugwinning van het materiaal. De milieubelasting ervan is ook nog eens bijzonder klein en het lijstje met voordelen is groot. Kurk is waterafstotend, isoleert zowel thermisch als akoestisch bijzonder goed, kan gebruikt worden onder diverse vormen,…
Vreemd is dat kurk voor bouwtoepassingen lange tijd een beetje als een ondergeschoven kindje werd behandeld, wellicht vooral door het feit dat het niet een van de goedkoopste bio-ecologische isolatie- en bouwmaterialen is. Daarin komt evenwel steeds meer verandering en we zien het almaar meer voorkomen.
Om meer te weten te komen over de meest courante bouwtoepassingen van dit materiaal gingen we langs bij Corticeira Amorim, ’s werelds grootste producent en leverancier van kurk voor allerlei toepassingen. Dit in 1870 gestichte bedrijf, met hoofdzetel in Porto, exporteert 96% van zijn productie naar meer dan 100 landen. Ongeveer 40 % van de kurk is afkomstig uit eigen land, met daarnaast oogsten uit Frankrijk, Spanje, Italië en Noord-Afrika. We worden bijgepraat door sales en marketingdirecteur Gonçalo Marques en Marketing Manager Catarina Gonçalves, die allebei deel uitmaken van Amorim Cork Flooring, en Cristina Verissimo, de Marketing Director van de afdeling ACC (composietmaterialen).
Isolatiemateriaal
We kunnen met vele zaken beginnen, maar het lijkt ons interessant om te openen met een toepassing waar velen al mee vertrouwd zijn. Hoe zit het met de evolutie van kurk als isolatiemateriaal en hoe wordt het geschikt gemaakt voor gebruik? Hierbij leren we dat het niet enkel thermische en akoestische isolatie-eigenschappen heeft, maar dat het tegelijkertijd ook beschikt over anti-vibrerende kwaliteiten én dat je het zelfs onafgewerkt voor de buitenschil kunt gebruiken.
“Voor de isolatie wordt uitgezette of zwarte kurk gebruikt”, vernemen we. “Om dit te verkrijgen verhit je de grondstof tot net geen 400 graden Celsius in een oven, waardoor het begint te branden zonder vlam. De kurk zet uit en de in het kurk aanwezige suberine, een soort hars, bindt alle materiaal aan elkaar waardoor een massief blok ontstaat waarin lucht gevangen zit. Zo krijg je een 100% natuurlijke isolator. Die uitgezette kurk is een oplossing met hoge prestaties op het gebied van thermische, akoestische en trillingsisolatie, en is vooral geschikt voor gebruik in buiten-, binnen- en spouwmuren, platen, platte en hellende daken en stralingsvloeren. Interessant om op te wijzen is dat we bij Amorim Cork Insulation 93% van de energieconsumptie halen uit biomassa.”
Kurkcomposieten
In de bouw zijn er nog heel wat meer toepassingen voor kurk. In dit verband moeten we het hebben over de kurkcomposieten die voor meerdere oplossingen zorgen bij zowel gebouwen als openbare infrastructuur. Composietkurk, of geagglomeerde kurk, bestaat uit kleine stukjes (granulaat) die worden verlijmd met ofwel een hars van de kurkeik zelf of met producten als rubber, asfalt of synthetische lijm en die dan onder druk en warmte worden gevormd tot een composietmateriaal. Wat dus gebeurt, is dat je een mix laat ontstaan van kurkgranulaat en verschillende polymeren.
“Voor ik een voorbeeld uit de praktijk geef, wil ik nog meegeven dat je hiervoor het gerecycleerde materiaal kunt gebruiken. Denk daarbij bijvoorbeeld aan de klassieke wijnstopper, die nog steeds 65% van de totale productie van onze groep uitmaakt”, stelt Cristina Verissimo, die als Marketing Director van de afdeling ACC tussenkomt. “Om je een beeld te geven van wat zoal mogelijk is, kan je kijken naar hoe de Portugese architect João Luís Carrilho da Graça de nieuwe Cruise Terminal van Lissabon aanpakte. Daarbij werd een revolutionaire oplossing onthuld die beton combineert met kurk, waardoor het gewicht van de structuur van het gebouw wordt verminderd en een bijzonder architectonisch effect wordt gecreëerd. Concreet gaat het om lichtgewicht structureel wit beton, gemengd met gegranuleerde natuurlijke kurk, aangebracht op de gevels van het gebouw. Het resultaat: dit is 40% lichter dan traditioneel beton.”
Een kleine zoektocht buiten het bedrijf leert ons verder dat de bouwtoepassingen met kurkdeeltjes en geëxpandeerde kurk schier eindeloos lijken en dat er elke dag nieuwe bijkomen. Zo vonden we als meer exotische toepassingen, bijvoorbeeld, het gebruik van kurk spraystoffering voor projectmeubilair, de toepassing van geëxpandeerde kurk bij een groendak en nog een tweede spuittoepassing waarbij gerecycleerde natuurlijke kurkkorrels gecombineerd worden met een polymeerbindmiddel op waterbasis tot een elastische oppervlaktebescherming en afwerkingslaag voor muren, daken en binnenoppervlakken. Dit laatste kan aangebracht worden op beton, pleister en steen, maar evengoed op kunststof, metaal en hout.
Vloeren (en wanden) in kurk
Afsluitend zoomen we nog in op een interieurtoepassing van kurk. Het wordt ook gebruikt voor de vloer en, bij uitbreiding, de wand. Dat ken je wellicht, maar interessant is wel om mee te geven dat deze toepassingen de voorbije jaren enkele opzienbarende evoluties ondergingen. Bij vloeren moeten we dan vooral wijzen op de evolutie van het uitzicht van het oppervlak, waarbij digitale print voor een enorme stap voorwaarts zorgde. Een leuke evolutie die we bij Amorim verder zagen, is hoe het gekoppeld kan worden aan andere materialen. Zoals wol, bijvoorbeeld, voor wandbekleding.
“Door die digitale print kun je onbegrensde uitzichten én kleuren creëren, nadat we eerder al ook kurkvloeren structuur konden meegeven door embossering”, aldus nog Catarina Gonçalves. “Het is meteen ook gedaan met mogelijk repetitieve patronen op de vloer of de wand, alles ziet er nauwelijks nog van echt te onderscheiden uit, waarbij extra voordelen ontstaan. Denk daarbij onder andere aan totale waterbestendigheid in de meeste van onze producten, om slechts één voorbeeld te noemen.”
Hebben we het over kurk, waarover praten we dan eigenlijk? Centraal daarbij staat dat je weet dat het om een natuurlijk, duurzaam materiaal gaat dat als grondstof uitzonderlijke eigenschappen bevat.
Kurk is niets meer dan de buitenste bast van de kurkeik (Quercus suber L.), een 100% natuurlijk plantenweefsel dat de stam en takken bedekt. Die bast bestaat uit een honingraatachtige structuur van microscopisch kleine cellen, gevuld met een luchtachtig gas, dat voornamelijk bedekt is met suberine en lignine. Eén kubieke centimeter kurk bevat ongeveer 40 miljoen cellen. Het materiaal wordt ook wel ‘natuurschuim’ genoemd vanwege de alveolaire celstructuur en vertoont een gesloten celstructuur waardoor het licht, lucht- en waterdicht, bestand tegen zuren, brandstoffen en oliën en ongevoelig voor rot is.
De uitzonderlijke duurzaamheid is in de eerste plaats te danken aan de manier van oogsten. De bast wordt voor het eerst geoogst als de boom 25 jaar oud is. Dit wordt gedaan door gespecialiseerde vakmensen die daarbij de stam niet beschadigen. Op die manier kan de boom een nieuwe laag buitenste bast laten groeien die na verloop van tijd (9 jaar) opnieuw geoogst kan worden. Omdat een kurkeik een gemiddelde levensduur heeft van 200 jaar, betekent dit dat er ongeveer 17 keer kan worden geoogst. Het illustreert hoe kurk niet alleen een natuurlijke grondstof is, maar toont ook de hernieuwbaarheid en recyclebaarheid ervan aan.
Het ligt voor de hand dat de eigenschappen van het materiaal kurk het bijzonder interessant maken voor de bouw en de interieurinrichting. Waar je wellicht niet aan denkt als je het hebt over kurk is dat het ook gebruikt wordt in twee sectoren waar je het niet zou vermoeden: de luchtvaart en de… ruimtevaart.
Corticeira Amorim was als bedrijf altijd al een belangrijke technologische partner als het gaat om de verkenning van de ruimte. Zo leverde het eerder al isolatieoplossingen aan NASA en het Europees Ruimteagentschap (ESA).
“De eerste integratie van kurk in ruimtevaartuigen en raketten begon al met de Apollo XI-missie die de eerste mensen op de maan zette”, verrast Gonçalo Marques. “Voortbouwend op de successen werd kurk gebruikt in de programma's Titan, Delta, Mars Rovers en Atlantis. In het Europese ruimtevaartprogramma leverden wij ook kurkoplossingen voor thermische en anti-trillingschilden en leverden we een belangrijke bijdrage in het kader van het Ariane 5-project en de Vega-raket.”
In de nabije toekomst wordt kurk ingezet bij het Mars-verkenningsprogramma van het ESA.
“Corticeira Amorim leidde een 100% Portugees consortium dat een nieuwe atmosferische terugkeercapsule ontwikkelde die een referentieoplossing belooft te worden voor ruimtemissies. Hierbij combineren we het beste van Portugese kurk en techniek. Isolatiematerialen spelen een belangrijke rol in de succesvolle lancering en werking van bemande en onbemande ruimtevoertuigen. Wanneer een raket of ruimtevaartuig de ruimte in wordt geschoten, wordt de structuur blootgesteld aan zulke extreme temperaturen dat deze kan verkolen. Hetzelfde gebeurt op de terugweg, zodra het vaartuig de aardatmosfeer binnenkomt. Het is hier dat onze TPS (Thermal Protection Systems) een belangrijke rol spelen, omdat het gaat om een unieke kurkverbinding die al vele decennia van ruimtereizen heeft doorstaan. Onze hoogwaardige oplossingen vormen ideale thermische beschermingsmaterialen met uitstekende ablatie- en isolatie-eigenschappen. Ze hebben een laag gewicht, een verminderde thermische geleidbaarheid en vormen een resistente laag die het inwendige van het schip beschermt, de integriteit ervan waarborgt en de degradatie vertraagt die wordt veroorzaakt door de enorme thermische amplitude die moet worden weerstaan.”
“De nieuwe capsule, met geoptimaliseerde thermomechanische eigenschappen, zal een passieve atmosferische terugkeer mogelijk maken. Dit betekent dat er geen gebruik moet gemaakt worden van parachutes of andere hulpsystemen. Bij deze missie moeten in 2026 monsters teruggebracht worden van de Rode Planeet. De kurk wordt gebruikt in onderdelen die cruciaal zijn voor de veiligheid van de shuttle, zodat je het materiaal dus meestal op de kegel en andere onderdelen van de voortstuwingsraketten die aan het ruimtevaartuig zijn bevestigd terugvindt.”