30% van onroerend erfgoed in matige of slechte staat
Ongeveer een derde van het beschermde bouwkundige erfgoed in Vlaanderen maakt deel uit van het bestand van Monumentenwacht. In december 2012 telde het volledige bestand 6.164 beschermde en niet-beschermde te inspecteren gebouwen of complexen. Hoewel in dit bestand kerken sterk vertegenwoordigd zijn, geven de inspectieverslagen toch een goed beeld van de fysieke staat van het onroerend erfgoed in Vlaanderen.
Om een indicatie van de globale toestand van een gans gebouw of complex te verkrijgen, wordt door Monumentenwacht een gemiddelde van de cijfers van de bouwonderdelen berekend. Hierin wegen de staat van daken, goten en kapconstructies zwaarder door, omdat deze delen als 'schil' van de constructie het schadelijke (hemel)water moeten buiten houden.
Vijf categorieën
De globale staat van de gebouwen wordt weergegeven in vijf categorieën gaande van goed (80-100%) tot zeer slecht (0-20%). Uit de beschikbare cijfers van Monumentenwacht voor 2012 blijkt dat de gebouwschil van 44% van de geïnspecteerde monumenten in redelijke staat is en dat 25% van de gebouwen in goede staat is. 24% van de gebouwen verkeert echter in matige staat. 6 % van de monumenten bevindt zich in slechte staat en 1% zelfs in zeer slechte staat.
Om de goede fysieke staat van het onroerend erfgoed te garanderen, beschikt de Vlaamse overheid over verschillende instrumenten zoals beheersplannen, herwaarderingsplannen en premies. De voorbije jaren wint de overtuiging 'voorkomen is beter dan genezen' meer veld. Daarom wordt in toenemende mate het beheer van onroerend erfgoed structureel georganiseerd en ondersteund. Er worden meer beheersplannen voor beschermde landschappen en erfgoedlandschappen en herwaarderingsplannen voor beschermde stads- en dorpsgezichten opgemaakt en ook goedgekeurd. Vlaams minister van Onroerend Erfgoed Geert Bourgeois verwacht dat deze proactieve benadering ook in de toekomst wordt voortgezet.
25% van de gebouwen verkeert in goede staat. Om het onderhoud en de restauratie van onroerend erfgoed te vergemakkelijken maakt de Vlaamse overheid gebruik van onderhouds- en restauratiepremies. Zonder de 10 miljoen ' uit het Financieringfonds voor schuldafbouw en eenmalige investeringsuitgaven (FFEU) spendeerde de Vlaamse overheid in 2013 ongeveer 61,4 miljoen ' aan onderhouds- en restauratiepremies.Concreet betekent dit dat in 2013 ongeveer 0,23% van de Vlaamse begroting als onderhouds- en restauratiepremie voor onroerend erfgoed werd gebruikt.
Religieus erfgoed
96% van al deze premies werden voor bouwkundig en varend erfgoed aangewend. De restauratiepremies voor religieus erfgoed vormen met 23 miljoen ' het leeuwendeel van de premies voor monumentenzorg. Op 31 december 2012 was ongeveer 40% van de abonnees van Monumentenwacht een kerkfabriek.
In 2013 werden 814 restauratie- en onderhoudswerven, waarvoor de Vlaamse overheid premies toekende, opgeleverd. Het merendeel van deze dossiers (786) hebben betrekking op restauratie- en onderhoudspremies in het kader van de monumentenzorg (monumenten en stads- en dorpsgezichten). Dit hoge aantal opgeleverde bouwwerven met financiële ondersteuning illustreert de meerwaarde van een blijvende premieregeling voor het onroerenderfgoedbeheer.
Het aantal archeologische prospecties en opgravingen neemt de jongste jaren toe. Deze toename gaat gepaard met een betere integratie van de archeologische erfgoedzorg in de ruimtelijke ordening. Voor 2012 was een daling merkbaar, wellicht een uitgesteld gevolg van de economische crisis. Het is af te wachten welk effect de inwerkingtreding van het nieuwe Onroerenderfgoeddecreet op de preventieve archeologie zal hebben. ' EC