Antwerpen heropent Rijksarchief

De Regie der Gebouwen zet daarmee een punt achter de grootschalige renovatiewerken van zowel het Rijksarchief in Antwerpen als in Aarlen. Bij beide projecten stond de uitbreiding van de opslagcapaciteit voorop, evenals het aanpassen van de infrastructuur aan de moderne normen rond archivering en publiekswerking.

 

Ook duurzaamheid en het terugdringen van onze ecologische voetafdruk was een absolute prioriteit.  Zo is het archiefgebouw in Antwerpen voorzien van verschillende duurzame technieken, zoals een warmtepomp en ledverlichting. De leeszaal en de multifunctionele ruimte worden geventileerd in functie van het gemeten CO2-gehalte, zodat er ook op die manier energie kan bespaard worden.

 

“Dankzij de geslaagde renovatie en de verdubbeling van de opslagcapaciteit naar vijftien strekkende kilometer archief, kan het Rijksarchief Antwerpen opnieuw zijn rol als dienstverlener en centrum van historische kennis in de provincie Antwerpen ten volle opnemen, in een hedendaags en aantrekkelijk decor”, zegt algemeen rijksarchivaris Karel Velle.

 

Het project voor de renovatie en de uitbreiding van het gebouw werd veertien jaar geleden opgestart. Het Antwerpse Rijksarchief, dat gevestigd is aan de Door Verstraeteplaats in de Zurenborgwijk, kampte met plaatsgebrek door het groeiend aantal archiefbestanden. Daarom werden samen met de Regie der Gebouwen, de beheerder van het gebouw, plannen gemaakt voor grondige verbouwingswerken.

 

In 2007 sloot het Rijksarchief in Antwerpen zijn deuren en begonnen de ruwbouwwerken. De archiefstukken werden overgebracht naar het Rijksarchief in Beveren en ook het personeel verhuisde naar Beveren. Om de opslagcapaciteit van het archiefgebouw uit te breiden, werden twee aanpalende herenhuizen toegevoegd, werd de voormalige binnentuin omgevormd tot een overkoepelde leeszaal en werden er twee bijkomende ondergrondse archiefruimtes gecreëerd.

 

Door een geschil tussen de oorspronkelijke aannemer en de Regie der Gebouwen liep de werf echter heel wat vertraging op. Begin 2019 kwam het project in een stroomversnelling. De opdracht werd toegewezen aan een nieuwe hoofdaannemer, Bouwbedrijf Floré, die in mei 2019 startte met de afwerking van het gebouw en de installatie van alle technieken.

 

De authentieke elementen en de grandeur van het prachtige gebouw werden in ere hersteld. Tegelijkertijd werd het omgevormd tot een hedendaags, functioneel en comfortabel archiefgebouw.

Alle publieke ruimtes (de leeszaal, de bibliotheek, een multifunctionele ruimte voor 80 personen, de vestiaire, de cafetaria en het sanitair) bevinden zich op het gelijkvloers en zijn vlot toegankelijk voor personen met een beperkte mobiliteit.

 

De voormalige binnentuin werd omgevormd tot een leeszaal met 40 zitplaatsen, waar bezoekers de archiefdocumenten in een aangename omgeving kunnen raadplegen. Er zijn in totaal 19 archiefdepots voorzien, die verspreid zijn over de drie hoger gelegen verdiepingen en de twee ondergrondse verdiepingen die werden gecreëerd. Elke (verduisterde) archiefruimte kreeg een eigen klimaatregeling, waardoor de archiefstukken in optimale omstandigheden worden bewaard.

 

In het begin van de twintigste eeuw stond het Rijksarchief in Antwerpen internationaal aangeschreven als een vooruitstrevend archiefgebouw. Dit was te danken aan de toen innovatieve technieken om de archieven te beschermen tegen brand en vocht: bijvoorbeeld de onderverdeling van de archiefdepots in compartimenten, dikke scheidingsmuren uit gewapend beton, metalen kluisdeuren, verluchtingsgaten in de buitenmuren om vocht tegen te gaan, enz.

 

De authentieke elementen van het gebouw werden zoveel mogelijk behouden: van de witte mozaïekvloer met de Belgische tricolore rand in de inkomhal, de monumentale houten voordeur met bronzen beslag, de statige ijzeren trap, de hoge plafonds in de kantoren… tot en met de originele betonnen archiefrekken en brandvrije ijzeren depotdeuren. Er werd ook bewust voor gekozen om het originele meubilair, dat dateert uit het begin van de twintigste eeuw, harmonisch in het actuele interieur te integreren.

 

Onmiddellijk na de voltooiing van de werken eind 2020 werd gestart met zowel de inrichting van het gebouw als de voorbereiding van de gigantische verhuisoperatie van de archieven. Tussen midden december 2020 en midden februari 2021 werden meer dan 11 kilometer archief en publicaties van Beveren naar Antwerpen verhuisd.

 

Het Rijksarchief in Antwerpen bewaart documenten daterend van de twaalfde tot de eenentwintigste eeuw. Het gebouw bevat daarmee tien eeuwen geschiedenis. Het gaat om zeer diverse archieven van belangrijke openbare en private instellingen, organisaties, verenigingen, families en personen gevestigd of woonachtig op het grondgebied van de provincie Antwerpen.

 

Voor historici, heemkundigen, genealogen en liefhebbers van roerend erfgoed vormt het Rijksarchief Antwerpen een ware goudmijn. Bezoekers kunnen er op afspraak talrijke archiefbestanden van de stad, de regio en de provincie Antwerpen raadplegen. De beschikbare archiefstukken staan het toe om naar ontelbare thema’s en onderwerpen diepgaand historisch onderzoek te verrichten en het verleden van onze voorouders minutieus te reconstrueren.

 

Tot de meest waardevolle Antwerpse collecties behoren onder meer het gigantische 5 km lange provinciearchief, de collectie gemeentearchieven uit het ancien regime (vrijwel alle gemeenten zijn vertegenwoordigd), het archief van Onze-Lieve-Vrouwekathedraal en -kapittel, het internationale archief van de Nederduitse Provincie der Jezuïeten (zestiende - achttiende eeuw) , het archief van de afgebroken Sint-Michielsabdij, evenals de omvangrijke collectie ‘notariaat’, die zes eeuwen notariële akten omvat.

 

Een paar archiefdocumenten staan vermeld op de topstukkenlijst van Vlaanderen, zoals de bouwtekeningen van de Carolus Borromeuskerk en de inschepingslijsten van passagiers naar de Nieuwe Wereld van de dienst Schepenbeheer. Ten slotte huisvest het Rijksarchief Antwerpen ook de archieven van de Rijksweldadigheidskolonies van Merksplas en Wortel, die onlangs de status van Werelderfgoed heeft verworven.

 

Fiche Rijksarchief Antwerpen

 

• Eigenaar: Belgische Staat
• Opdrachtgever: Regie der Gebouwen
• Gebruiker: Rijksarchief
• Aannemer afwerking en technieken: Floré Bouwbedrijf nv
• Einde van de werken: september 2020
• Verhuis archieven: februari 2021
• Kostprijs afwerking en technieken: ongeveer 4,5 miljoen €, btw inbegrepen