Antwerpen zet herbestemming Stuivenbergsite in gang

De Stuivenbergsite is gelegen in de kansarme wijk Antwerpen Noord en beslaat een volledig bouwblok die wordt omgeven door de Lange Beeldekensstraat, de Pothoekstraat, de Boerhavestraat en de Pesthovenstraat. De bouw van het Stuivenberggasthuis gebeurde onder impuls van burgemeester Leopold de Wael, omdat het oude Elisabethgasthuis ontoereikend was geworden voor de groeiende bevolking.

 

Het ontwerp is het resultaat van een internationale architectuurwedstrijd uit 1872-1873, waarvoor architect François Baeckelmans een volstrekt uniek concept indiende, geïnspireerd op het Parijse Hôpital Lariboisière.

 

Na onenigheid over gevraagde aanpassingen trok hij zich als architect terug en werd het ontwerp gewijzigd uitgevoerd in 1877-1884 door de architecten Jules Bilmeyer en Joseph Van Riel. Uit respect voor hun leermeester hielden zij daarbij vast aan het radiale concept met de acht ronde ziekenzalen en de symmetrische opbouw voor de strikte scheiding van mannen en vrouwen.

 

Eind 2022 zal het huidige ziekenhuis (ZNA) de site verlaten, met uitzondering van het psychiatrisch ziekenhuis. Hierdoor komt de historische site vrij. Antwerpen wil van de Stuivenbergsite een integraal strategisch, duurzaam en groen stadsvernieuwingsproject maken. De ambitie is tweeledig:

• De kwalitatieve renovatie en herbestemming van de unieke negentiende-eeuwse ziekenhuisgebouwen moet uitmonden in een ‘verzamelgebouw’ met verschillende bestemmingen;

• Het creëren van grote publieke tuinen en pleinen moet de omwonenden ademruimte bieden in de dicht bebouwde omgeving. De hele site wil een hefboom zijn voor het verbeteren van de woon-, leef-, zorg- en welzijnskwaliteit van de buurt en de wijk.

De opdracht omvat de volgende deelopdrachten:

• De studieopdracht voor de opmaak van het stedenbouwkundig inrichtingsplan van de Stuivenbergsite als verdere uitwerking van de herbestemmingsvisie.

• De studieopdracht voor het landschapsontwerp van de publieke tuinen rond het monumentale complex en het ontwerp van de aanpalende pleinen en straten.

• De volledige studieopdracht architectuur voor de eerste fase ‘sloop’ en de tweede fase ‘noord’: herbestemming tot publieke functies en herstel casco buitenschil.

• Voorwaardelijk zijn: de studieopdrachten architectuur voor de derde fase ‘midden’ (herbestemming tot woningen en herstel casco buitenschil), de vierde fase ‘zuid’ (herbestemming tot (sociaal)economische cluster en herstel casco buitenschil) en de vijfde fase ‘nieuwbouw’.

 

Het stedenbouwkundige inrichtingsplan omvat de volledige site en toont een integrale visie en strategie voor een kwalitatieve ontwikkeling. Het moet een doordacht stedenbouwkundig, architecturaal en landschappelijk antwoord geven op de troeven, noden, mogelijkheden en knelpunten van de site en de ambities van het programma.

 

Het is tevens de synthese van het landschappelijke en architecturale ontwerp en dient als monitoring voor de voorwaarden van het ruimtelijk uitvoeringsplan ‘2060’:

• Minstens 50% bruto vloeroppervlakte (bvo) huisvest een maatschappelijke functie;

• Het inrichtingsplan bepaalt de herbestemmingsstrategie binnen een doordachte fasering van verdere ontwikkeling en uitvoering;

• Minimum 60% wordt ingericht als open, groene ruimte;

• Het inrichtingsplan toont finale keuzes voor de afbraak, inplanting en volumestudie van eventuele nieuwbouwvolumes en beantwoordt aan de voorwaarden inzake toegankelijkheid, circulatie, parkeernorm, adressering en brandveiligheid.

 

Het landschapsontwerp omvat zowel de publieke tuinen rondom het gebouwencomplex als drie aanpalende straten en pleinen. Omwille van de onderlinge samenhang wordt gestreefd naar één totaalontwerp.

De groene, weelderige tuinen worden publiek toegankelijk tot zonsondergang en afgesloten door het bestaande negentiende-eeuwse hekwerk, dat aan te vullen is met nieuw hekwerk. Door het hekwerk te herpositioneren worden publieke pleinen gecreëerd die wel 24/24 uur toegankelijk zijn.

 

Drie aanpalende straten worden mee ontworpen: de Pesthofstraat als tuinstraat, De Lange Beeldekensstraat met een waardig voorplein en de Boerhaavestraat met connectie naar het plein Schoolplak. De Pothoekstraat is enkel betrokken in verband met de potentiële metrotoegang Schijnpoort en de inrit naar ondergronds parkeren.

De publieke tuinen en pleinen worden zowel in tijdelijke als definitieve vorm uitgetekend in functie van gefaseerde uitvoering.

In het architectuurontwerp wordt een evenwicht gezocht tussen de erfgoedwaarde van de gebouwen, de hedendaagse wetgeving en comforteisen, de relatie met de buitenruimte en de betaalbaarheid van het project. Er wordt verwacht dat de programma’s creatief geïntegreerd worden in de historische panden (met functionele relaties onderling) en de aangrenzende buitenruimtes. Gekende invullingen en gemeenschappelijke delen worden gebruiksklaar uitgewerkt, de overige gebouwdelen zullen casco afgewerkt worden.

 

De sloopwerken herstellen de monumentale waarde van de historische figuur. Hierbij worden ook de ‘littekens’ in de gebouwschil na de sloopwerken aangepakt. Nieuwe ingrepen voor ontsluiting, toegankelijkheid en brandveiligheid en de verschillende bestemmingen moeten gebeuren bewust met respect voor de erfgoedwaarde, en met het oog op een samenhangende hedendaagse bouwcampagne.

Voor de interne ontsluiting zal de centrale ziekenhuisgang tot een ‘rue intérieure’ worden omgevormd, die een slimme oriëntatie en ‘way-finding’ vereist. Het architectuurplan bepaalt de beeldkwaliteit van de herbestemming, de omgang met de bouwhistoriek, de integratie van een divers programma en de architecturale beeldkwaliteitsrichtlijnen voor de mogelijke nieuwbouw en renovatie van gebouwdelen.

 

Er wordt van het studieteam een zekere pragmatiek gevraagd om creatief om te springen met het beschikbare bouwbudget. Hierdoor kan ‘functie’ mogelijk doorwegen op ‘vorm en beeld’. Affiniteit met de sociale realiteit van de omgeving en het project is een pluspunt. In afwachting van budget en definitieve bestemming, zullen sommige delen van tuinen en gebouwen tijdelijk worden ingericht. Flexibiliteit in het omgaan met deze tussentijd is eveneens een belangrijke kwaliteit.

 

Er wordt in dit project heel wat afgebroken. Duurzaam omgaan met sloop en circulair materiaalgebruik moet het team ook genegen zijn. Daarnaast is een zekere expertise inzake technieken vereist die sloop, afkoppeling van technieken en de mogelijke aansluiting op het warmtenet kan integreren in het geheel.

 

Inbegrepen in de opdracht/ereloon zijn de werfcoördinatie, epb, interieur, vast en los meubilair, de landschapsarchitectuur (publieke tuinen, straten en pleinen) en de restauratie.

 

Niet inbegrepen in de opdracht/ereloon zijn de opmetingsplannen, de communicatie en participatie, het archeologisch en bouwhistorisch onderzoek, de bomeninventaris en bomentoets, de financiële haalbaarheidstabel om het totaalproject vastgoedkundig te monitoren, een sketchupmodel om de voorwaarden van het rup 2060 naar vloer-terreinindex (v/t) en bvo te monitoren, het sloopopvolgingsplan, de asbestinventaris en de voorbereidende studie technieken in functie van de afkoppeling op de bestaande stoomcentrale.

Foto's: Team Vlaams Bouwmeester / Tim Van de Velde

Het Team Vlaams Bouwmeester lanceert een nieuwe open oproep voor tien studieopdrachten en de opmaak van masterplannen. Kandidaturen kunnen online ingediend worden vóór vrijdag 26 februari om 11 uur via vlaamsbouwmeester.be. Een Uniform Europees Aanbestedingsdocument (UEA) is noodzakelijk bij de kandidaatstelling. De projecten worden gegund via een ‘mededingingsprocedure met onderhandeling’.