Circulair bouwen in sociale huisvesting

Circulair bouwen kan heel wat vormen en betekenissen aannemen. Eén aspect daarvan is het gegeven van demonteerbaarheid en herbruikbaarheid van bouwmaterialen zonder waardeverlies, zoals in het project van shm Wonen Regio Kortrijk. “Met dit project is onze sociale huisvestingsmaatschappij andermaal één van de pioniers in Vlaanderen. Voor het project Tuighuisstraat kiezen we als huisvestingsmaatschappij resoluut voor een circulaire aanpak. Niet alleen worden de materialen van de huidige woningen zoveel mogelijk gerecupereerd en hergebruikt, we onderzoeken ook  het gebruik van kalkmortel die hergebruik ook in de toekomst extra makkelijk moet maken”, zegt directeur Ilse Piers van Wonen Regio Kortrijk.

 

De 18 sociale woningen in Kortrijk waren aan een herwaardering toe. Wel zijn een aantal percelen van de wijk reeds verkocht. Die vallen buiten het project. “Niet alleen konden de woningen een upgrade gebruiken, ook de sociale functie heeft er een extra duwtje nodig. Daar waar in het oorspronkelijke concept van een tuinwijk de gemeenschappelijke achtertuin als belangrijkste functie had de ontmoeting tussen de bewoners te stimuleren, merkte men dat de achtertuinen vaak ingenomen worden door garages en andere constructies. Het gemeenschappelijke groene pleintje wordt vooral als parkeerplek gebruikt. Wonen Regio Kortrijk ontwikkelde samen met Maker Architecten uit Gent een vernieuwende visie voor de site.  Inmiddels is de sloop gestart van de 18 woningen van de shm die leeg stonden. Er komen 31 nieuwe wooneenheden in de plaats, waarvan één woonblok met verschillende verdiepingen en een aantal individuele woningen met een bijna uniforme bijbouw. De werken zullen een kleine twee jaar tijd in beslag nemen.
 
Wonen Regio Kortrijk en Maker Architecten kiezen voor een innovatief ontwerp dat o.m. opteert voor nieuwe flexibele bouwelementen die al naargelang de toekomstige noden kunnen afgebroken en heropgebouwd worden in andere constellaties. Dat afbreken en terug opbouwen mag je letterlijk nemen. Net zoals zal getracht worden om de bouwmaterialen van de oorspronkelijke huizen uit 1925 zoveel mogelijk te recupereren, worden ook de nieuwe gevels opgetrokken in materialen die nadien kunnen hergebruikt worden. Dat is niet steeds evident. Zo laten de huidige mortelsamenstellingen niet altijd toe om bestaande constructies zonder moeite en zonder het aanbrengen van schade, af te breken en terug op te bouwen.
 
Wonen Regio Kortrijk werkt daarom samen met baksteenproducent Wienerberger en voert onderzoek naar het recupereren van dakpannen en gevelstenen. Dit alles kadert op zijn beurt in een breder onderzoek van afvalmaatschappij OVAM en het WTCB die zoveel mogelijk data verzamelen rond afvalstromen, selectief slopen, etc.

Circulair bouwen is niet nieuw voor Wienerberger. Hoewel klei, de basisgrondstof voor keramische bouwmaterialen, nog ruim voorradig is, besteedt Wienerberger veel aandacht aan de herbruikbaarheid en recyclage van zijn eindproducten. Zoals gebruikelijk ontwikkelt Wienerberger uitsluitend oplossingen die technisch betrouwbaar zijn en aannemers, architecten en bouwheren niet voor uitdagingen stellen of hen beperkingen opleggen. De oplossingen beantwoorden uiteraard ook aan alle wettelijke en andere vereisten die de overheid oplegt. Bovendien zijn ze kostenoptimaal en vergen ze geen esthetische toegevingen.

 

Bouwproducten moeten voor Wienerberger ook duurzaam zijn, met een lange levensduur en een minimaal onderhoud. Hoe langer hun levenscyclus, hoe geschikter de producten zijn voor hergebruik en hoe meer cycli ze kunnen doorlopen.

 

 

Als gevelbekleding of dakbedekking lenen kleipannen zich perfect voor hergebruik. Ze gaan heel lang mee en behouden al die tijd hun functionele en esthetische kwaliteiten. Omdat ze demontabel worden geplaatst, kunnen ze vlot weer worden weggenomen en een evenwaardige nieuwe bestemming krijgen. Modulaire afmetingen zorgen ervoor dat oude en nieuwe keramische materialen gemakkelijk kunnen worden gecombineerd.

 

Het bovenstaande geldt ook voor kleiklinkers. Dankzij hun speciale kleisamenstelling en hoge baktemperatuur hebben ze een extra lange levensduur van meer dan 125 jaar. Ze zijn 100% kleurvast en ontwikkelen in de loop der jaren een mooi patine.

Ook bakstenen hebben een robuust karakter en een lange levensduur. Om hergebruik mogelijk te maken, kunnen als metselspecie kalkmortels worden gebruikt die achteraf gemakkelijk te scheiden zijn van de stenen. Zo kunnen de keramische stenen zonder verlies worden gerecupereerd in nieuw metselwerk. De voordelen spreken voor zich. Aannemers kunnen de vertrouwde keramische producten op de gekende manier blijven verwerken. Bouwheren en ontwerpers behouden hun keuzevrijheid. Circulair bouwen heeft volgens Wienerberger geen impact op de kostprijs, de kwaliteit of de esthetische mogelijkheden.

 

Naast circulair gevelmetselwerk beschikt Wienerberger over ClickBrick, een demontabel gevelsysteem waarmee gevelstenen op een droge manier worden gestapeld. De mechanische verbindingen maken dat de aannemer de gevelstenen achteraf probleemloos weer kan wegnemen en elders inzetten, zonder dat er materiaal en grondstoffen verloren gaan. ClickBrick slaat vooral aan in Nederland.

Bij Wienerberger wordt het bakafval en het fabriekssteenpuin vandaag al hoogwaardig gerecycleerd. Daarnaast onderzoekt de fabrikant van keramische materialen of het die recyclage kan uitbreiden naar slooppuin. Dat laatste kan dan op termijn uitgroeien tot een volledig nieuwe bron van grondstoffen.

 

Maker verwierf de opdracht in Kortrijk via een architectuurwedstrijd. “Voor alle ingrepen staat het concept circulariteit centraal. Bovendien is het project op verschillende schalen circulair”, aldus ingenieur-architect Lieven De Groote, vennoot van Maker. Op schaal van de buurt versterken de architecten via een participatief traject de bestaande sociale structuren en vergemakkelijken zij zo de sociale integratie, ook als de wijk in de toekomst verder evolueert. Op schaal van het perceel herstellen de architecten de relatie met de groene omgeving van 3.100 m² en introduceren zij een mix aan woonvormen die tegemoet komen aan een brede waaier van gebruikersnoden en -profielen. Op schaal van de gebouwen staan de aanpasbaarheid aan andere gebruikers en nieuwe manieren van gebruik voorop. Op schaal van de bouwcomponenten en constructieve details worden tijdens de sloop 100 jaar oude gevelstenen en kleipannen maximaal gerecupereerd en mee ingezet als materiaal voor de nieuwe woonunits.

Daarnaast zal de aannemer traditioneel metselwerk met een kalkmortel toepassen waarmee de gevelstenen achteraf perfect recupereerbaar blijven. Wie het resultaat van dergelijk gevelmetselwerk wil bekijken, kan nu al terecht in een begeleidingscentrum voor personen met een sensoriële beperking in Oostkamp. Daar koos ingenieur-architect Gino Debruyne voor een gelijkaardige mortel om het gebouw aanpasbaar te maken aan een mogelijke toekomstige functiewijziging.

 

Uit ramingen van vakmensen die ervaring hebben met hergebruik van pannen en stenen gaat de bouwploeg voor het Kortrijkse project ervan uit dat ze tot 50% van de stenen en pannen zullen kunnen hergebruiken. Die zullen getest worden op hun degelijkheid. De selectie en reiniging gebeuren zo mogelijk ter plaatse, om af- en aanvoer te vermijden. Ook voor de kalkmortel zal enkel met een Benor- en CE-gekeurd materiaal gewerkt worden.