Dbfm-opdracht voor nieuwe gevangenis Antwerpen gegund

De gevangenis wordt gerealiseerd via een dbfm-procedure (design, build, finance en maintain), een publiek-private samenwerking, waarbij de Regie der Gebouwen als bouwheer een privépartner onder de arm neemt die het ontwerp, de bouw, de financiering en het onderhoud van de gevangenis voor zijn rekening neemt.

 

Het consortium bestaat uit de volgende firma’s:

• Ontwerp: Hootsmans architectenbureau bv, Arch & Teco Architecture and Planning cvba, Bureau Bas Smets, Ingenium.

• Bouw: Jan De Nul nv, EEG nv, Envisan nv (voor de sanering);

• Onderhoud: Jan De Nul nv, EEG nv en Facilicom Facility Solutions.

 

De nieuwe gevangenis in Antwerpen zal de huidige verouderde gevangenis aan de Begijnenstraat in Antwerpen vervangen. Het zal een arresthuis zijn, bestemd voor personen die nog niet veroordeeld zijn en in voorlopige hechtenis zitten, en plaats bieden aan 440 gedetineerden. Er is een entiteit voorzien voor 330 mannen en eentje voor 66 vrouwen. Een derde entiteit omvat een medisch centrum en een psychiatrische afdeling voor 44 personen.

 

Locatie

 

De gevangenis zal gebouwd worden naast het eco-effectief, watergebonden bedrijventerrein Blue Gate Antwerp (Petroleum-Zuid) en de technische campus, in de directe nabijheid van het nieuwe justitiepaleis in Antwerpen. Het terrrein voor de gevangenis heeft een driehoekige vorm en is ongeveer 7 hectare groot. De toegang tot het terrein zal zich aan de zuidelijke kant bevinden en aansluiting geven op de Olieweg.

 

De Regie der Gebouwen en de fod Justitie streven naar een innoverend ruimtelijk model dat aansluit bij de hedendaagse ambities op vlak van detentie, alsook op een maximale integratie in de omgeving, zowel op ruimtelijk als ecologisch vlak. De ambitie van het winnende project is om het leven in de gevangenis zoveel mogelijk overeen te laten komen met de ‘normaliteit’ van het leven in de buitenwereld, om zo een betere kans te hebben op een succesvolle herintegratie.

 

Hiervoor is een nieuwe gevangenistypologie ontwikkeld, die inspeelt op de wens voor een humane detentie. De naam van het consortium –Hortus Conclusus – verwijst naar het concept van de gevangenis. De hortus conclusus is traditioneel een omsloten binnentuin die een veilige en groene oase vormt, afgeschermd van de oncontroleerbare buitenwereld.

 

Voor de nieuwe gevangenis is het de bedoeling om van een ‘ommuurde tuin’ naar een ‘omtuinde muur’ te gaan. De gevangenis is op die manier geen instituut dat zich afsluit van de buitenwereld, maar haalt daarentegen de buitenwereld naar binnen. Het resultaat is als het ware een deel van de stad, met gebouwen op menselijke schaal, met pleinen en ‘straten’, bomen en planten.

 

Gedetineerden wandelen door de buitenlucht van activiteit naar activiteit. De buitenruimte wordt daarbij niet meer gezien als slechts een decoratieve achtergrond, maar als een essentieel onderdeel van het dagelijkse leven. Het terrein van het woongedeelte is ook met 4 m verhoogd ten opzichte van het oorspronkelijke maaiveld, zodat de gevangenismuur die de ganse site omringt, minder prominent aanwezig is voor de gedetineerden.

 

Een reeks uitgesproken en specifieke landschappelijke en architectonische elementen worden in stroken van oost naar west over de site verdeeld. Hierdoor ontstaat in deze richting een atmosfeer van rust en continuïteit en is het ontwerp afgestemd op het beeldkwaliteitsplan van Blue Gate Antwerp.

 

In de richting van noord naar zuid worden daarentegen veranderingen in ervaringen gecreëerd door beplantingen, bestratingen en het gebruik van verschillende materialen en detailleringen voor de gebouwen.

 

Duurzaamheid

 

Net zoals Blue Gate Antwerp zijn de ecologische ambities van dit project hoog en heeft de Regie der Gebouwen een Breeam -score van minstens ‘very good’ opgelegd. Breeam is de afkorting van ‘Building research establishment environmental assessment method’ en is een internationaal gehanteerd keurmerk voor het realiseren van duurzame gebouwen met minimale milieu-impact. De scores kunnen gaan van pass, good, very good, excellent tot outstanding.

 

Het consortium gaat een stapje verder dan de opgelegde verplichting en engageert zich om een Breeam-certificaat ‘excellent’ te behalen. De gezondheid en het welzijn van de gebruikers van de gevangenis spelen daarbij ook een rol en er wordt dan ook veel aandacht besteed aan de binnenluchtkwaliteit en het thermisch comfort. Er zal maximaal gebruik worden gemaakt van natuurlijk daglicht, bijvoorbeeld door de oriëntatie en de vorm van de gebouwen en de grootte van de raamopeningen.

 

De ecologische voetafdruk wordt beperkt door functioneel en compact te bouwen. Er is door de compacte bouw rijkelijk voorzien in groenzones. Zo zijn de wandelpaden rond de verschillende woonunits omzoomd door bomen, is er een voortuin met rijkelijke plantenbegroeiing voorzien, bestaat de parking uit een aangelegd ‘bos’,… Er worden ook daktuinen voorzien (logistiek gebouw) en extensieve groendaken. Er wordt zoveel mogelijk gekozen voor inheemse plantensoorten en bomen.

 

Door het vele groen in het ontwerp ontstaat een groter aaneengesloten groengebied. Dit biedt onder andere mogelijkheden tot uitbreiding van het leefgebied van de aanwezige vogels. Groene zones in de stad bieden bovendien verkoeling bij hittegolven. Het gebruik van veel groen heeft ook een gunstige invloed op de leefbaarheid van de gevangenis voor de gebruikers ervan.

 

Warmtenet

 

De warmteproductie en -toelevering van de gevangenis zal in eerste instantie centraal gebeuren via de energiecentrale en het warmtenet op de site van Blue Gate. Het warmtenet heeft als voordeel dat restwarmte tussen gebruikers, waaronder de gevangenis, uitgewisseld kan worden. Daarnaast biedt een centrale energieproductie schaalvoordelen op vlak van aankoop en onderhoud. In een latere fase zal het warmtenet van Blue Gate aansluiten op het grotere, omringende warmtenet van de stad Antwerpen dat op termijn volledig verduurzaamd zal worden.

 

De werken zullen, afhankelijk van het verkrijgen van de nodige vergunningen, in de tweede helft van volgend jaar beginnen. Het arresthuis zal ten vroegste in het voorjaar van 2025 ter beschikking gesteld kunnen worden.

 

“Het gaat om een grote instelling van ongeveer 40.000 m², dus civieltechnisch is dit een mooi project. Ook de filosofie die achter dit project zit, namelijk het inzetten op samenwerking en een positieve teamgeest, koesteren we erg”, aldus Kristien De Vries, projectdirecteur bij Hortus Conclusus.

 

Technische Fiche

 

• Bouwheer: Regie der Gebouwen.

• Eindgebruiker: Federale overheidsdienst Justitie.

• Consultants - juridische en financiële bijstand: consortium Stibbe - Rebel - Orientes – ELD.

• Dbfm-consortium: Hortus Conclusus, bestaande uit Jan De Nul nv en EEG nv, in samenwerking met Ingenium, Hootsmans architectenbureau, Bureau Bas Smets, Arch & Teco Architecture and Planning, Envisan en Facilicom Facility Solutions.

• Ter beschikkingstermijn: 25 jaar (daarna neemt de federale staat kosteloos de gevangenis over).

• Oppervlakte site: 7 ha.

• Capaciteit: 440 plaatsen.

• Duurtijd van de werken: 2 jaar en 4 maanden voor testperiode.

• Beschikbaarheidvergoeding vanaf 2025: 14,7 miljoen € per jaar, btw inbegrepen.

Foto’s: © Hortus Conclusus