Dendermonde wil toekomst vestinggordel veiligstellen

Dendermonde is ontstaan aan de samenvloeiing van de Dender en de Schelde. De stad was van oudsher militair en economisch een belangrijke plaats, omdat zich hier, stroomopwaarts vanaf de zee, de eerste brug over de Schelde bevond. Omwille van haar strategische ligging werd de stad in de negentiende eeuw tot vestingstad uitgebouwd, als onderdeel van de Wellingtonbarrière tegen het Franse imperialisme. De vestingwerken werden door de jonge Belgische staat vanaf 1830 voort versterkt en gemoderniseerd als onderdeel van de ‘vesting Antwerpen’. Op enige afstand van de vestinggordel werden aan de oost- en zuidzijden ook drie batterijen gebouwd.

 

Als gevolg van technische en militaire evoluties verloor de stad aan het einde van Wereldoorlog I in grote mate haar strategische belang. De vestinggordel werd stelselmatig gedemilitariseerd, de militaire installaties raakten steeds meer in verval en overwoekerd. Een aantal deelsites kreeg een nieuwe invulling voor onderwijs, recreatie en als stedelijke parkruimte. Op andere plaatsen verdween de vestinggordel volledig door nieuwe stadsontwikkelingen of ad-hocingrepen in het bebouwde weefsel.

 

Het resultaat is dat de vestinggordel in het noorden (Gentsesteenweg, Noordlaan, Grembergse zijde) en zuiden (rond het station), niet of nauwelijks bewaard is gebleven, en amper zichtbaar is in het straatbeeld. Westelijk (Brusselse Forten) en zuidoostelijk (Kalendijkgebied) bleven wel (delen van) watervlakken, poorten, bastions en andere relicten van de vestinggordel bewaard. De zuidelijke batterijen (batterij 3 / Fort Rozebroek en batterij 2 / Fort Driebek) bleven bewaard.

 

De voorbije decennia zijn diverse initiatieven genomen voor het behoud en de herwaardering van de Dendermondse vestinggordel, zowel door particulieren, verenigingen als door het lokale bestuur en de hogere overheden. Relicten kregen een nieuwe functie of werden gerestaureerd. Deze initiatieven zijn evenwel – hoe waardevol ook – vaak anekdotisch en missen samenhang.

Het stadsbestuur wil nu door de opmaak van een masterplan voor de vestinggordel in samenspraak met de betrokkenen een samenhangende, geïntegreerde ruimtelijke inrichtingsvisie bekomen, dit op basis van een afweging van diverse sectorale plannen en visies, maatschappelijke noden en wensen.

 

Er moet een multidisciplinaire langetermijnvisie worden uitgewerkt, maar tevens moeten op korte termijn ook een aantal ‘mijlpalen’/acties vastgelegd worden, die perspectief kunnen bieden voor het komende decennium. Een belangrijke horizon hierbij is 2030, de tweehonderdste verjaardag van de Wellingtonbarrière.

 

Voor acht welgekozen deelgebieden op het slagveld zal de uitgewerkte algemene langetermijnvisie geconcretiseerd worden in ‘aanvalszones’. Het gaat over een aantal cruciale deelgebieden waar er rond de vestinggordel moet worden gewerkt om het ‘verhaal van de vestingstad Dendermonde’ goed te kunnen vertellen. Anderzijds gaat het over een aantal deelgebieden waar de stad op korte en middellange termijn haalbare acties kan realiseren die de vestinggordel opnieuw meer zichtbaarheid en/of een duurzame toekomst geven.

 

Het uitgewerkte masterplan zal voor de geselecteerde ‘aanvalszones’ resulteren in een conceptuele ruimtelijke inrichtingsvisie, met oplijsting van concrete deelacties en hieraan gekoppelde ruwe ramingen. Voor een aantal ‘aanvalszones’ zijn nu al initiatieven lopende met concrete acties, zoals bijvoorbeeld Bomvrije Kazerne, Bastion V, Bastion IX, enz. Van de acht te selecteren aanvalszones schuift de stad reeds de volgende vier gebieden naar voren:

• De vestinggordel doorheen de stationsomgeving (interactie met masterplan stationsomgeving), om de zones Brusselse Forten en Kalendijkgebied met elkaar te verbinden;

• De vroegere Gentse Poort (Gentsesteenweg) met een link naar de Oude Dender;

• De omgeving monument Mechelse Poort, met doortrekking fietssnelweg F44 naar het noorden via het binnenkort te vernieuwen kruispunt Mechelse Poort (N47, N17, N416);

• De open ruimte die loopt tot aan het stadshart westelijk van de vestingstad en vroeger deels een ‘inundatiezone’ betrof rond de vestingstad (interactie met lopende visievorming woonuitbreidingsgebied Krijgem).

Bij de opmaak van het masterplan zullen de ontwerpers tevens oog moeten hebben voor de beheersaspecten van de vestinggordel in het algemeen, en meer specifiek van de acht aanvalszones. Het stadsbestuur besteedt hieraan jaarlijks reeds aanzienlijke middelen en het wil deze beheerkost onder controle houden.

 

Om een maatschappelijk draagvlak te creëren, moet tevens een breed participatietraject worden voorzien. De beoogde doelgroepen zijn:

• De bewoners van de vestinggordel en directe omwonenden.
• De verenigingen en andere gebruikers van de vestinggordel: cultuur, sport, recreatie, onderwijs, educatie, kantoren,…
• De gemeentelijke adviesraden Gecoro, de Mina-raad, het Forum Cultuur, de Sportraad, de Jeugdraad en de Welzijnsraad.
• De bredere geïnteresseerde bevolking.

 

Het ontwerpteam zal een strategie moeten uitwerken en toepassen om deze doelgroepen bij het proces te betrekken. Hierbij wordt van het ontwerpteam verwacht dat het de nodige communicatiedragers inhoudelijk uitwerkt en het proces toelicht. Het stadsbestuur zal bij de uitwerking van dit participatietraject de nodige ondersteuning bieden aan het ontwerpteam op logistiek vlak (praktische organisatie, delen van netwerk en expertise) en op het vlak van communicatie (alle kanalen van de stad kunnen aangewend worden).

 

Het masterplan wordt inhoudelijk sterk gericht op een ruimtelijke inrichtingsvisie. Om het ‘verhaal van de vestingstad Dendermonde’ ook nadien sterker te laten leven, zal de stad parallel met deze open oproep een afzonderlijke opdracht lanceren voor ‘community-vorming’.

Foto’s: Tim Van de Velde / Team Vlaams Bouwmeester.