‘Erfgoed, nóg duurzamer?’

Aan vzw Gorduna heeft de Vlaamse overheid een gesprekspartner met heel wat expertise inzake bouwkundig erfgoed in huis. De sectorvereniging - die werd opgericht in 2014 - overlegt onder meer met het Agentschap Onroerend Erfgoed en werkt mee aan initiatieven van het WTCB, de erfgoedacademie en aan onderzoeken van het Agentschap Onroerend Erfgoed. Het specifieke werkingsterrein van de vzw is het onderzoek naar het duurzaam restaureren van onroerend erfgoed. Zo zet de vereniging zich in als testpanel voor het project ‘Gespecialiseerde energieconsulenten voor onroerend erfgoed’ van het WTCB. Ook de Vlaamse overheid, de agentschappen Onroerend Erfgoed en Ruimtelijke Ordening verlenen hun medewerking aan dit project. Ook de samenwerking met de Orde van Architecten wordt op termijn verder uitgebouwd.

De verduurzaming van ons bouwkundig erfgoed vraagt grondig denk- en maatwerk (foto George De Kinder)

Momenteel telt vzw Gorduna een 30-tal leden, meestal betreft het architectenbureaus, gespecialiseerd in conservatie en restauratie van gebouwen. Tweemaal per jaar organiseert de vereniging voor haar leden een bezoek aan één van hun bouwwerven.

Kernpunten duurzaam verankeren

Het onroerenderfgoedbeleid in Vlaanderen is fundamenteel gewijzigd. Het onroerenderfgoeddecreet, bedoeld om het onroerend erfgoed (bouwkundig erfgoed, landschappen en archeologie) met samenhang en op een geïntegreerde manier te benaderen, speelt daarin een doorslaggevende rol. Ons onroerend erfgoed heeft ontegensprekelijk voorname troeven, maar een aantal kernpunten in het beleid moeten worden bijgestuurd om deze sterke troeven – denk bijvoorbeeld aan identiteit, prestige... – duurzaam te verankeren voor de toekomst. De zorg voor het onroerend erfgoed is, op basis van het Onroerend Erfgoed-decreet in voege sinds 1 januari 2015, voor een stuk gedecentraliseerd naar de intergemeentelijke onroerenderfgoeddiensten, voornamelijk voor de kleinere gemeenten) en de onroerend erfgoedgemeenten (voornamelijk voor de steden). Op het lokale niveau kunnen andere, uiteenlopende belangen de zorg voor het bouwkundig erfgoed evenwel in het gedrang brengen.

De gerestaureerde Vredesmolen in Klerken-Houthulst (foto Dries Vanhove architectenbureau)

‘Good practices’

In het memorandum ‘Quo vadis, erfgoedbeleid?’ dat vzw Gorduna vorig jaar aan de nieuwe Vlaamse Regering bezorgde, werd vooral gehamerd op de nood aan een overkoepelende visie voor het onroerend erfgoedbeleid in Vlaanderen. Volgens de vereniging moeten nieuwe tools vertrekken vanuit de wetenschappelijke inventaris op basis van, enerzijds, bouwblokinventarisatie, en, anderzijds, een ruimtelijke analyse van de stedelijke weefsels, gehelen en contexten. Het blijkt dat vooral de Vlaamse steden en gemeenten die een ruimtelijk verankerde onroerend-erfgoedzorg hebben uitgebouwd, ‘good practices’ leveren. Deze nieuwe tools moeten over het volledige Vlaamse gewest worden uitgerold. 

Vraagt denk- en maatwerk

In 2018, dat het ‘Europese Erfgoedjaar’ was, organiseerde Gorduna vzw reeds het colloquium ‘Erfgoed Passie-Passé’ in zaal Athena van het Atheneum van Antwerpen. Toen was de rode draad op dit colloquium de ontwikkelingen op het vlak van bouwkundig erfgoed sinds het Monumentenjaar 1975. Op het congres dat dit jaar in Lier zal plaats vinden, is duurzaamheid in relatie tot bouwkundig erfgoed, het centrale thema. De duurzaamheidseisen voor gebouwen worden steeds strenger. Dat zorgt voor een toenemende druk, zeker indien het gebouwen met erfgoedwaarde betreft die moeten worden gerestaureerd, gerenoveerd en/of herbestemd. Duurzaamheid is echter niet meer weg te denken uit onze hedendaagse samenleving. Ook onroerend erfgoed kan er dus niet aan voorbij, maar het is duidelijk dat de verduurzaming van bouwkundig erfgoed grondig denk- en maatwerk vraagt.

Zeer genuanceerd verhaal

Wat is echter het effect van duurzaamheidsmaatregelen op de erfgoedwaarden en de globale energieconsumptie? Hoe beoordelen we het feit dat hergebruik van erfgoed de productie van nieuwe gebouwen en materialen overbodig maakt? Hoe brengen we in rekening dat erfgoedzorg in een stedelijke context op heel wat vlakken efficiënter is dan nieuw- en vervangbouw? En hoe tonen we aan dat - voor de verduurzaming van erfgoed -beperkte, zij het slimme, interventies vaak een béter resultaat geven dan gestandaardiseerde renovatieprincipes? Heel wat pertinente vragen waarvoor naar een antwoord/oplossing moet worden gezocht. Een zeer genuanceerd verhaal.

‘Soms regelrechte tegenstelling’

Duurzaamheid is ook in deze context een containerbegrip geworden. Het colloquium focust daarom op een aantal deelaspecten ervan, die een rechtstreekse relatie hebben met onroerend erfgoed. Daarbij wordt in het bijzonder ingezoomd op het verschil – en soms de regelrechte tegenstelling – tussen de duurzaamheidsreglementering, enerzijds, en de erfgoedaanpak, anderzijds. Dé hamvraag is: Erfgoed, (kan het) nóg duurzamer?

Het gerestaureerde Sint-Anna-godshuis in Lier (foto ARAT architecten)

Experten aan het woord

Tot de sprekers op het Gorduna-colloquium behoren gerenommeerde erfgoedspecialisten zoals Joerie Alderweireldt, Bart Ankersmit, Filip Descamps, Bart De Vos, Dimitri Leue, Rutger Steenmeijer, Guido Stegen, Michiel Van Balen, Nathalie Van Roy en Tom Verhofstadt. Het (interactieve) debat zal in goede banen worden geleid door moderator Stef Dehullu.
Het gedetailleerde programma van dit colloquium rond erfgoed en duurzaamheid, en de titels en de abstracts van de lezingen, zullen begin februari 2020 op de website van de vereniging terug te vinden zijn: (PDC)