Herbestemming Fort Sainte Marie in Antwerpen stapje dichterbij
De plannen om het Fort Sint-Marie in Antwerpen nieuw leven in te blazen worden concreter. Na het opleveren van de haalbaarheidsstudie en de veiligheidsstudie die Maatschappij Linkerscheldeoever (MLSO) liet uitvoeren, is de gemeente Zwijndrecht bereid om op te treden als onteigenende instantie. De volgende stappen in het dossier zijn de opmaak van een gewestelijk ruimtelijk uitvoeringsplan (grup) en het daarbij horende onteigeningsplan.
Eind 2018 voerde LAMA Landscape Architects in opdracht van Maatschappij Linkerscheldeoever een studie uit naar de ruimtelijke en financiële haalbaarheid van een herbestemming van Fort Sint-Marie. De studie presenteert verschillende kansen en mogelijkheden die financieel haalbaar zijn: het fort als versterking van waardevolle natuureenheden, als levendig erfgoed, als havenmotor en als publieke ruimte.
In de studie worden die verschillende factoren samengebracht in een ‘voorkeurscenario’. Daarin is sprake van zowel de uitbreiding van slik en schor en de versterking van de natuur ter hoogte van de rietvelden, als van de ontwikkeling van recreatieve infrastructuur met respect voor de verschillende historische lagen van het Fort. Een aansluiting op de Defensieve Dijk en een horecagelegenheid behoren ook tot de mogelijkheden, evenals de creatie van haven-ondersteunende functies zoals kantoren, een opleidingscentrum en faciliteiten voor overnachtingen.
Uit de haalbaarheidsstudie van LAMA Landscape Architects bleek in eerste instantie dat de MLSO de aangewezen partij leek om het fort te kopen. Omdat het buiten het havengebied ligt, is een andere verwervende partij aangewezen. Het gemeentebestuur van Zwijndrecht wil nu optreden als onteigenende instantie voor Fort Sint-Marie.
Na de aankoop volgen nog een hele reeks investeringen om Fort Sint-Marie te restaureren en om de verschillende doelstellingen die voortkomen uit de haalbaarheidsstudie (natuur, erfgoed, havenmotor, publieke ruimte) te kunnen realiseren. Daarom zal de MLSO een intentieverklaring opmaken met de belangrijkste betrokkenen en bekijken welke mogelijkheden er zijn rond publiek-private samenwerking voor de financiering en het toekomstige beheer van Fort Sint-Marie.
“We streven naar een duurzame ruimtelijke en economische ontwikkeling in het havengebied van de Linkerscheldeoever. Ik ben dan ook zeer tevreden dat we in gemeente Zwijndrecht een stevige partner gevonden hebben die mee de schouders zet onder de aankoop van Fort Sint-Marie, zodat we dit project samen vorm kunnen geven”, zegt Boudewijn Vlegels, voorzitter van de raad van bestuur van de MLSO.
André Van de Vijver, de burgemeester van Zwijndrecht, omschrijft Fort Sint-Marie als een waardevolle site omwille van enkele unieke natuurlijke en historische elementen zoals de oude weiden voor het fort en de kazematten. Met een herbestemming van het fort kunnen die opnieuw tot hun recht komen. Dat Fort Sint-Marie opnieuw toegankelijk wordt voor bezoekers is een meerwaarde.
Fort Sint-Marie maakt sinds lang deel uit van de beschermingsgordel rond Antwerpen. Dit was al zo in de tweede helft van de zestiende eeuw toen de Spanjaarden en Alexander Farnese, in reactie op de as fort Liefkenshoek en Lillo, twee tegenforten bouwden waardoor de stad Antwerpen toch kon afgesneden worden: de forten Sint-Marie en Sint-Filips. Beide forten werden met elkaar verbonden door een 730 m lange brug van aan elkaar geketende boten. Hierdoor moest Antwerpen zich in 1585 overgeven ten voordele van de Spanjaarden.
Later, in de tweede helft van de negentiende eeuw was het Fort Sint-Marie een onderdeel van de Brialmont fortengordel. Vanaf 1961 kreeg het fort een bestemming en functie als marinebasis. Het binnendok dateert uit deze tijd. Nadien werd een deel van de gebouwen door de zeevaartschool Cenflumarin gebruikt en ook korte tijd ingezet als asielopvangcentrum via het Rode Kruis. De gebouwen op de site van het fort staan momenteel leeg.