Het grootste marktplein van het land wordt grondig vernieuwd
De Grote Markt van Sint-Niklaas, met 32.000 m² het grootste marktplein van het land, wordt tegen 2024 volledig vernieuwd en heringericht. Daarbij bindt de stad vooral de strijd aan tegen het stedelijke hitte-eilandeffect. Het plein is momenteel immers verhard van gevel tot gevel, waardoor de plek in de zomermaanden ook een hitte-eiland bij uitstek is. De voorbereidende nutswerken zijn al een tijd aan de gang en duren tot mei of juni volgend jaar. Ook de wetenschap is betrokken. Sint-Niklaas nam de voorbije zomer met de inzet van meetstations deel aan een onderzoek van de UGent en het Agentschap Binnenlands Bestuur. Dat meetexperiment wordt in 2025, na het voltooien van de werken, herhaald.
De herinrichting van de Grote Markt staat niet op zichzelf, maar maakt deel uit van een groter plan voor de stapsgewijze vernieuwing van de hele stadskern van Sint-Niklaas, met bijvoorbeeld ook de aanleg van de winkelwandellus. De Vlaamse Bouwmeester schreef drie jaar geleden voor het ontwerp van het nieuwe plein een internationale wedstrijd uit die werd gewonnen door de tijdelijke vereniging Artgineering - Lama Landscape Architects - Sweco België - Daniel Ost (ALS_O). Het is nu aan de aannemers om zich kandidaat te stellen om de Grote Markt van Sint-Niklaas in te richten voor de volgende decennia.
Het bestek voor de herinrichting van de Grote Markt is op zich al een technisch hoogstandje, met een gedetailleerde beschrijving van de opdracht in meer dan 2.000 bladzijden. De bedoeling is om tegen begin volgend jaar een aannemer aan te stellen, om tegen mei 2023 met de werkzaamheden te kunnen starten.
In de opdrachtomschrijving bepaalt de stad ook de minutieuze planning en de nauwgezette timing die de aannemer zal moeten volgen. Zo zullen de driedaagse Vredesfeesten met ballons en concerten volgend jaar toch op en rond de Grote Markt kunnen worden georganiseerd. In overleg met de aannemer zal de fasering op die manier worden uitgewerkt dat de grote werken aan het marktplein pas starten na de feesten. Alleen in de zomer van 2024 zal het evenement moeten uitwijken.
Sint-Niklaas wil met de vernieuwde Grote Markt een voorbeeldproject realiseren voor heel Vlaanderen. Ruimte creëren voor ontmoeting en beleving is één van de uitgangspunten. Het wordt één groot plein, zonder drempels en hindernissen, met een brede groene rand, met grote terrassen en water. In het ontwerp van de groenblauwe Grote Markt komen alle maatregelen terug die nodig zijn om het plein hittebestendig te maken en om het hitte-eilandeffect te bestrijden: van vergroening, ontharding en meer schaduw tot blauwgroene dooradering en verdamping.
Grasveld
Behalve een pak minder stenen en opvallend meer groen, gebeurt de opvang van regenwater in een grote, ondergrondse opslagcontainer en komt er een centraal grasveld van ongeveer 1.500 m² dat zal zorgen voor verkoeling en infiltratie van hemelwater en dat met een extra beschermingsraster gewapend is voor alle mogelijke evenementen. Ten zuiden van het grasveld voorziet het plan een verzonken tuin met verschillende beplante terrassen voor ontharding en vergroening.
Rond het plein is er plaats voor ongeveer 120 bomen. In de rand van de projectzone wordt 4.300 m² aan groenzones voorzien onder de bomenrand. Het gebufferde hemelwater wordt onder meer ingezet voor bovengrondse belevingselementen waarin afkoeling en verkoeling gezocht kan worden. Zo zal er vóór het stadhuis een weerspiegelende vijver van 1.850 m² met ingebouwde fonteinen worden geplaatst.
Het stadsbestuur wil ook het doorgaande verkeer door het centrum verminderen. Het verkeer wordt beperkt door in te zetten op bestemmingsverkeer. Hierdoor ontstaat meer ruimte voor fietsers en voetgangers en winkeliers kunnen de pleinrand activeren. De Grote Markt wordt daardoor als ontmoetings- en verblijfsplek geïntegreerd in het stedelijke weefsel. De centrale open ruimte blijft het podium van de binnenstad. Tussen de talrijke evenementen door is hier plaats om samen te komen, te voetballen, te barbecueën of te picknicken.
In de zuidoostelijke hoek van het plein, ter hoogte van de Parklaan, zakt het grasveld tot aan het vloerniveau van de ondergrondse parking. Het is de eerste aanzet van een transformatie van de ondergrondse parking naar een duurzamere invulling met een toegankelijke ondergrondse fietsenstalling. De parking wordt plaatselijk opengewerkt waardoor er veel daglicht kan invallen, met mogelijkheden voor nieuwe gebruiksvormen zoals een koffiebar of een fietsherstelplaats, gecombineerd met een overdekte fietsenstalling.
Meetproject
Heel wat Vlaamse steden proberen inzicht te krijgen in het hitte-eilandeffect in hun stad om gepaste maatregelen te kunnen treffen om de extra hittestress in te perken. Sint-Niklaas is één van de steden die actief en op wetenschappelijke basis de nodige ingrepen wil doorvoeren. Dat gebeurt in samenwerking met UGent en met de steun van de Vlaamse overheid. Met de inzet van meetstations organiseert de stad een meetcampagne die loopt van de zomer van 2022 tot het najaar van 2025.
Concreet wil de campagne het effect van de vernieuwing van de Grote Markt op de hittestress monitoren en moet ze belangrijke inzichten opleveren over de impact van diverse hittemaatregelen. Dat kan tot beleidsaanbevelingen leiden over hoe we hittestress in steden verder kunnen reduceren. Daarnaast is het wetenschappelijk interessant omdat er internationaal nog maar zelden doorgedreven studies verbonden zijn aan ingrijpende herinrichtingen. Vlaanderen kan hierdoor een pionier zijn op vlak van internationaal onderzoek. Professor Steven Caluwaerts van de UGent, die ook verbonden is aan het KMI, coördineert deze meetcampagne, die tevens in drie andere steden loopt, namelijk in Genk, Roeselare en Mechelen.
De weerstations zullen afwisselend in de verschillede steden worden ingezet. Ze meten de temperatuur, de relatieve vochtigheid, straling, neerslag en wind. Uit deze gegevens kunnen dan hittestressindicatoren berekend worden. Er wordt voor elk project een voor- en nameting georganiseerd met vier weerstations om de impact van de herinrichting te bestuderen. Bij de nameting enkele jaren later, zullen de weerstations op dezelfde locatie worden geplaatst als destijds bij de eerste meting. Drie weerstations komen op plaatsen waar er significante wijzigingen aangebracht zullen worden, zoals ontharding, waterelementen of de aanplant van bomen, en één weerstation wordt op een naburige locatie geplaatst waar geen wijzigingen verwacht worden.
In 2021 kreeg de stad voor dit meetproject een subsidie van de Vlaamse overheid, in het kader van de thematische oproep ‘hittebestendige stad’. De temperatuur in steden ligt doorgaans hoger dan in de omringende natuurlijke gebieden. Gemiddeld loopt dit verschil op tot enkele graden Celsius, maar er worden ook dagen genoteerd met uitschieters van 7 tot 8 °C.
Het stedelijk hitte-eilandeffect wordt veroorzaakt door de hoge absorptie en het vasthouden van hitte door bijvoorbeeld beton, asfalt, steen. Ook de densiteit en de omvang van de bebouwing heeft een belangrijk effect. Het gebrek aan groen en wateroppervlakken zorgt dan weer voor een vertraagde afkoeling. Dit tegengaan, was voor Sint-Niklaas één van de redenen voor de grondige vernieuwing van de Grote Markt.
