Kolenwasserij Beringen bij meest bedreigde Europees erfgoedsites

De kolenwasserij is één van de grootste en indrukwekkendste industriële  erfgoedsites in Vlaanderen en zelfs ver daarbuiten. Het is een functionele mastodont in ijzer, staal, baksteen en glas die de mijnsite en heel de omgeving domineert. Volgens de Vlaamse Vereniging voor Industriële Archeologie (VVIA), die de nominatie indiende, is het één van de belangrijkste vertegenwoordigers van de grootschalige mijnbouw zoals die zich in de twintigste eeuw ontwikkelde.

De kolenwasserij maakt deel uit van de mijnsite van Beringen, een grote voormalige koolmijn in Belgisch Limburg. Zowel de mijn als de wasserij werden door de Vlaamse overheid in respectievelijk 1993 en 1994 wettelijk beschermd.  De steenkoolmijn is een belangrijk voorbeeld van de grootschalige ontwikkelingen in de steenkoolwinning in Europa en de rest van de wereld in de twintigste eeuw. Met alle uitrusting en machines nog bewaard is dit waarschijnlijk enige in Europa en mogelijk zelfs in de wereld. De kolenwasserij werd vanaf 1923 gebouwd (kolenwasserij 1) en nadien uitgebreid (kolenwasserijen 2, 3 en 4). Deze vier delen vormen samen één massief gebouw.

De voorbije jaren doken regelmatig geruchten op over plannen voor een gedeeltelijke of volledige sloping door projectontwikkelaar be-MINE, een samenwerking tussen de Limburgse investeringsmaatschappij LRM en de private ontwikkelaars DMI Vastgoed en Van Roey Vastgoed. Vorige zomer werd een slopingsaanvraag voor het deel ‘kolenwasserij 1’ door het stadsbestuur van Beringen geweigerd. Deze weigering is momenteel het onderwerp van een beroepsprocedure bij de deputatie van de provincie Limburg.

Vorig jaar heeft de Vlaamse Vereniging voor Industriële Archeologie een dossier opgesteld en ingediend voor de Europese campagne ‘The 7 Most Endangered 2018’, een programma van Europa Nostra, de toonaangevende erfgoedorganisatie in Europa, samen met het European Investment Bank Institute en gesteund door het EU Creative Europe-programma.  De kolenwasserij van de steenkoolmijn van Beringen werd recent door een panel van experts geselecteerd op verschillende gebieden en op de shortlist geplaatst van het ‘The 7 Most Endangered’-programma 2018.  Op deze shortlist zijn twaalf bedreigde erfgoedlocaties uit tien Europese landen opgenomen, waarvan slechts één uit België. De definitieve lijst van zeven meest bedreigde erfgoedlocaties in Europa zal op 15 maart worden bekendgemaakt.

De met verdwijnen bedreigde belangrijke erfgoedsites zijn: het historische centrum van Gjirokastra (Albanië); de postbyzantijnse kerken in Voskopoja en Vithkuqi (Albanië); het historische centrum van Wenen (Oostenrijk); de kolenwasserij van de steenkoolmijn van Beringen (België); het Buzludzha-monument (Bulgarije); het Aerial Cableway Network in Chiatura (Georgië); de David Gareji-kloosters en Hermitage (Georgië); het kasteel van Sammezzano (Toscane, Italië); het Constanta Casino (Roemenië); de prehistorische Rock-Art-locaties in de provincie Cadiz (Spanje); het Prinkipo Greek Orphanage (Princes’ Islands (Turkije) en de Grimsby Ice Factory (Verenigd Koninkrijk). Sommige van deze sites zijn in gevaar als gevolg van verwaarlozing of onaangepaste ontwikkeling, andere omwille van een gebrek aan middelen of expertise.

De twaalf monumenten en locaties werden geselecteerd omwille van hun bijzondere erfgoed- en culturele waarde, evenals het dreigende gevaar waarmee ze worden geconfronteerd. De betrokkenheid van lokale gemeenschappen en van publieke en private belanghebbenden bij het redden van deze sites werden ook als cruciaal beschouwd. Een ander belangrijk criterium was het potentieel van deze sites om te fungeren als katalysator voor duurzame sociaal-economische ontwikkeling.

De nominaties voor het 7 Most Endangered-programma 2018 werden ingediend door organisaties uit het maatschappelijke middenveld of door overheidsinstanties die deel uitmaken van Europa Nostra’s uitgebreide netwerk van lid- en geassocieerde organisaties uit heel Europa. De twaalf sites werden op de shortlist gezet door experts in geschiedenis, archeologie, architectuur, conservatie, projectanalyse en financiën. De definitieve lijst van de zeven meest bedreigde erfgoedsites in Europa zal worden geselecteerd door het bestuur van Europa Nostra.

“Eén van de doelstellingen van het Europees Jaar van het Cultureel Erfgoed 2018 is het bewustmaken en het mobiliseren van wijdverspreide inspanningen om bedreigde erfgoedlocaties in heel Europa te redden, Er was daarom geen betere gelegenheid voor Europa Nostra en het European Investment Bank Institute om een   nieuwe editie van het 7 Most Endangered-programma te lanceren, met de steun van het EU Creative Europe-programma. Deze shortlist is in de eerste plaats een oproep tot actie. We dringen er bij publieke en private belanghebbenden op lokaal, nationaal en Europees niveau op aan om hun krachten te bundelen om deze erfgoedparels te redden zodat ze worden bewaard voor toekomstige generaties”, zegt Denis de Kergorlay, uitvoerend voorzitter van Europa Nostra.

“Het behoud van deze twaalf locaties zal niet alleen de monumenten van het culturele erfgoed ten goede komen. De investering zal ook sociaal-economische voordelen opleveren op lokaal, regionaal en nationaal niveau. Goed voorbereide en goed toegepaste investeringen in cultureel erfgoed werpen hun vruchten af op het gebied van sociale, economische en culturele ontwikkeling. Het is belangrijk om deze boodschap te verspreiden tijdens het Europees Jaar van het Cultureel Erfgoed 2018”, aldus Francisco de Paula Coelho, decaan van het Instituut van de Europese Investeringsbank.

Het 7 Most Endangered-programma werd in januari 2013 gelanceerd door Europa Nostra met het Instituut van de Europese Investeringsbank als stichtende partner en de Ontwikkelingsbank van de Raad van Europa als geassocieerde partner. Het werd geïnspireerd door een succesvol vergelijkbaar project van de Amerikaanse ‘National Trust for Historic Preservation’. De 7 Most Endangered is geen financieringsprogramma, maar wil dienen als een katalysator voor actie. Het heeft de steun van het Creative Europe-programma van de Europese Unie, als onderdeel van het netwerkproject ‘Sharing Heritage - Sharing Values’ van Europa Nostra.