Leuven restaureert middeleeuwse Handbooghof

“Op enkele plekken in Leuven zijn nog delen van deze 800 jaar oude stadsmuur zichtbaar, wat hoogst uitzonderlijk is. We zijn al geruime tijd bezig om deze stukjes Leuvense geschiedenis op verschillende plaatsen in de stad weer zichtbaar en leesbaar te maken. Nu is het de beurt aan het het Handbooghof, waar je in de muur zelfs nog de oorspronkelijke schietgaten kan herkennen”, zeggen schepen van Ruimtelijk Beleid en Onroerend Erfgoed Carl Devlies en schepen van Openbare Werken en Restauraties Dirk Vansina.

“We kozen ervoor om de muur niet volledig te reconstrueren zoals hij origineel was, maar wel om de huidige toestand als ruïne te behouden. Waar het metselwerk erg verweerd is, bouwen we dit opnieuw op met gerecupereerde stenen of met Belgische natuursteen maar er worden geen ontbrekende stukken toegevoegd”, zegt Dirk Vansina.

De meer dan 800 jaar oude muur vertoont ook stabiliteitsproblemen. Die ontstonden toen de taluds, kleine heuvels die zorgden voor extra stabiliteit, werden weggegraven.  Die taluds worden opnieuw aangelegd.  Hierdoor verhoogt het draagvermogen van de fundering en zal de ringmuur niet verder gaan overhellen.

De muurplanten en mossen worden ook zoveel mogelijk behouden om het karakter van de muur in zijn huidige toestand te bewaren. Een natuurlijke kalklaag en begroeiing dekken de muur af op de top en zorgen voor de waterdichting van de muur.

“Ook de omgeving wordt grondig aangepakt: het park tussen de Brusselsestraat en de Donckerstraat krijgt een hedendaags ontwerp, met respect voor de middeleeuwse context. De bestaande mozaïekkasseitjes worden hergebruikt maar vlakker gelegd waardoor het pad makkelijker begaanbaar wordt. Het park blijft een groene oase voor wandelaars en fietsers maar ook een verblijfsplek in de grootsheid van het decor van de stadsomwalling”, aldus schepen Vansina.

Enkele jaren geleden is de stad Leuven begonnen met een bijzonder project: het opnieuw zichtbaar maken van de twaalfde-eeuwse stadsomwalling. De plaatsen waar de elf stadspoorten stonden werden uitgelicht. De overgebleven delen van de muur en de torens worden allemaal gerestaureerd. Het gaat onder meer om restanten in het stadspark, op het terrein van de voormalige ziekenhuizen en nu dus ook in het Handbooghof.

“De verdwenen stukken stadsmuur in het nieuwe park op de Hertogensite maken we opnieuw zichtbaar met een landschapselement langs de Dijle. Op andere plaatsen werden op pleinen en straten stalen strips aangebracht met daarin de oorspronkelijke namen van de poorten. Die lichten ‘s nachts op en tonen waar eens de oude stadspoorten stonden. Ook de grote speelfontein op het Herbert Hooverplein verduidelijkt de historische structuur van Leuven. Op die manier maken we in het huidige Leuvense stadsbeeld zichtbaar waar die historisch zo belangrijke eerste ringmuur van Leuven zich destijds precies bevond”, vervolgt Dirk Vansina.

De oorspronkelijke stadsmuur rond Leuven werd omstreeks 1160 gebouwd om de stad te verdedigen tegen indringers. Hij was 2,7 km lang, telde 31 torens, elf poorten en twee waterpoorten. Doordat de bevolking aangroeide en er nood was aan een nieuw militair verdedigingssysteem werd reeds in de veertiende eeuw een nieuwe stadsomwalling gebouwd ter hoogte van de huidige ring.

De eerste muur werd wel nog gebruikt. Leuvense burgers konden de torens of bogen huren als voorraadkamer of bergplaats. Andere delen werden in gebruik gegeven aan de stadsgilden. Een stuk van de eerste stadsomwalling werd  in gebruik genomen door de Handbooggilde, ook gekend als de gilde der kruisboogschutters van Sint-Sebastiaan die sinds 1482 aan de kruising met de Brusselsestraat, haaks op het Handbooghof, hun gildehuis hadden.

Aan de Brouwersstraat had de gilde in 1736 een tuin gekocht zodat het pad er breder werd. Deze hoftuin diende als oefenterrein voor de handboogschutters. Zo komt de plek aan zijn huidige naam. De toegang tot de tuin was vroeger afgemaakt met een muurtje en in dit afgesloten gedeelte konden de schutters in alle veiligheid rustig oefenen.

De oefeningen vonden plaats tot de gilde in 1795 samen met het Franse bestuur in Leuven verdween. Een deel van de oude stadsmuur werd na de middeleeuwen geïncorporeerd in het gebouw van de brouwerij en mouterij De Hopbloem aan de Lei. De hele wandelweg is beschermd landschap. Het gildehuis werd in 1953 afgebroken. Sinds de negentiende eeuw is deze plek een openbaar park. Het Handbooghof werd in 1945 als landschap beschermd en in 1994 als monument, samen met de andere delen van de eerste Leuvense stadsomwalling.

“Het in ere herstellen van belangrijke erfgoedelementen is een topprioriteit van ons ruimtelijk structuurplan. Ze versterken de ruimtelijke samenhang in de stad en kunnen vernuftig geïntegreerd worden in nieuwe en toekomstige stadsontwikkelingsprojecten”, verklaart Carl Devlies.

De restauratie van dit deel van de eerste stadsomwalling is een initiatief van de stad Leuven en wordt gedeeltelijk door Vlaanderen gesubsidieerd. De vorige Vlaamse minister van Onroerend Erfgoed Geert Bourgeois maakte 1.359.625,81 € vrij voor het restauratieproject.

De restauratiewerken werden toegewezen aan Monument Vandekerckhove en starten binnenkort. De werkzaamheden zullen twee jaar in beslag nemen. Tijdens de werken blijft de doorgang vrij voor fietsers en voetgangers. Daarna sluit het park tijdelijk voor de heraanleg van het pad en de vegetatie ernaast. Het dossier werd opgemaakt door Studio Roma cvba in samenwerking met Triconsult (stabiliteit) en Ontwerpbureau Pauwels (omgevingsaanleg).