MAXXI in Rome gaat uitbreiden en wordt dubbel zo groot

Foto: Riccardo Musacchio.

Het MAXXI, ontworpen door de beroemde architecte Zaha Hadid, opende elf jaar geleden de deuren en kon de voorbije jaren rekenen op toenemende belangstelling. Op de planning staat nu de bouw van een aanpalend multifunctioneel gebouw en de inrichting van de bijhorende openbare ruimtes aan de zijde van de Via Masaccio. De Fondazione MAXXI, de stichting die het museum beheert, schrijft hiervoor een internationale ideeënwedstrijd uit, gericht op multidisciplinaire ontwerpteams.

Kandidaat-ontwerpers mogen tot 13 mei een ontwerpvoorstel indienen. Een commissie kiest het beste project op basis van verschillende criteria, waaronder integratie, duurzaamheid, innovatie, toegankelijkheid, technische en economische haalbaarheid. De bedoeling is dat het een innovatief en duurzaam gebouw wordt, uitgerust met de meest geavanceerde technologieën. De wedstrijd maakt deel uit van het Grande MAXXI Masterplan dat het museum moet klaarstomen voor de toekomst. Het Ministerie van Cultuur komt alvast met 14,2 miljoen € over de brug.

Behalve de realisatie van de nieuwbouw, is ook een nieuwe ingreep nodig voor wat betreft de omgevings- en landschapsarchitectuur. Rome wil de omgeving gebruiken voor de creatie van een lineair stedelijk groensysteem, ingericht voor buitenactiviteiten en het experimenteren met de openbare ruimte. Het volledige Grande MAXXI-plan omvat vier belangrijke pijlers:

• Een nieuw duurzaam en multifunctioneel gebouw;
• Een brug tussen beton en stedelijk groen;
• Op weg naar CO2-neutraliteit;
• Een museum voor iedereen.

Het nieuwe gebouw zal twee of drie verdiepingen tellen en wordt gerealiseerd aan de Via Masaccio. Daar komt ook een directe toegang naar de groene openbare ruimte van het museum en de restaurantzone. Het huidige museum en de nieuwbouw zullen op elkaar aansluiten. De bedoeling is om een nieuwe voetgangerstoegang te genereren langs de Via Masaccio, dwars op de as die vandaag het groen en de belangrijkste diensten van het museum verdeelt, waardoor het bestaande groen en andere buitenruimtes met elkaar worden verbonden. De bestaande bouwvallige structuur aan de Via Masaccio wordt afgebroken.

Omgevingsaanleg

Die nieuwe groene structuur kan worden gebruikt voor museumactiviteiten in openlucht en nieuwe manieren bieden om buitenruimtes te gebruiken, zoals speeltuinen en gebieden gewijd aan allerlei zomerevenementen, zoals festivals. De omgeving wordt als het ware getransformeerd in een nieuw stedelijk groen landschap met onder meer stadstuinen en educatieve tuinen voor scholen. In de nieuwbouw komen algemene ondersteunende diensten zoals een onthaalreceptie, kantoren, toiletten, distributie en opslag. Er zullen echter ook een aantal nieuwe activiteiten en diensten worden gehuisvest.

Daaronder een onderzoeks- en ontwikkelingshub die wetenschap, kunst, publieke betrokkenheid en het bedrijfsleven in één ruimte combineert om nieuwe visies voor te stellen door data, informatietechnologie en creativiteit te combineren. Rome wil hier nieuwe ideeën ontwikkelen om het samenleven in de stad te bevorderen. Het moet tevens een plek worden die technologische innovaties voor het gebied verwelkomt, met coworking-ruimtes die interactie en creativiteit moeten stimuleren.

Een tweede ruimte wordt bestemd voor workshops die gewijd zijn aan de conservering en restauratie van de kunstwerken, de architecturale maquettes en de fotografische werken die aanwezig zijn in de MAXXI-collecties. Deze plek wordt nauw verbonden met de nieuw te bouwen depotruimtes die ook een plek moeten krijgen in het nieuwe gebouw. Er komen ook nieuwe ruimtes voor opleidingen.

Interessant is ook dat de opslagdepots van het MAXXI zodanig zullen worden gebouwd dat ze kunnen fungeren als extra tentoonstellingshal. De collecties in het magazijn zullen in de toekomst worden opengesteld voor wetenschappelijk onderzoek, maar ook het publiek zal onder begeleiding de magazijnen kunnen bezoeken. Het MAXXI wordt door de ingreep ook een onderzoekscentrum dat zal experimenteren met de relatie tussen architectuur, kunst, wetenschap en kunstmatige intelligentie.

Giovanna Melandri, voorzitter van de Fondazione MAXXI, stelde het project recent voor tijdens een zeer druk bijgewoonde persconferentie. Daarop waren ook Dario Franceschini (minister van Cultuur), burgemeester Roberto Gualtieri, Nicola Zingaretti (de president van de regio Lazio) en Lorenzo Guerini (minister van Defensie) aanwezig.

“Het idee voor de uitbreiding werd geboren tijdens de pandemie, toen de musea maandenlang gesloten waren, maar niet uitgeschakeld. De viruscrisis heeft ons veel geleerd. We stelden onze collectie digitaal open voor het publiek. Die werd tijdens de lockdown bekeken door 16 miljoen mensen. We begrepen toen pas echt hoe waardevol onze inhoud was. Daar komt nog bij dat we in 2021, een absoluut crisisjaar, ondanks alles toch nog een record aantal bezoekers registreerden. En dat zonder Amerikaanse toeristen. Daarmee werd duidelijk dat het MAXXI in de toekomst nog veel meer kan betekenen voor het publiek”, aldus Giovanna Melandri.

Het hele museumcomplex zal in de toekomst ook zelfvoorzienend worden voor wat betreft de energie. De bedoeling is om koolstofneutraal te worden, de milieu-impact moet nul zijn. Daarvoor komt er onder meer een fotovoltaïsch systeem met een oppervlakte van 3.000 m². Dat zal niet alleen bestaan uit de klassieke zonnepanelen, er wordt onder andere gewerkt met fotovoltaïsch glas en onzichtbare fotovoltaïsche tegels. De huidige gasketels worden vervangen door warmtepompen. De volledige buiten- en binnenverlichting wordt ingeruild voor ledlampen. Er komt ook een domoticasysteem voor de optimalisatie van het energieverbruik, de aansturing van recyclage- en hergebruikprogramma’s en de recuperatie van regenwater om de groene zones en moestuinen te irrigeren.

Nieuwe woonwijk

De komende jaren zal er in de omgeving van de Via Guido Reni flink worden gebouwd. Op het terrein van een oude kazerne wordt plaats gemaakt voor een nieuwe moderne stadswijk, compleet met alle mogelijke voorzieningen. Het stadsbestuur van Rome keurde vorig jaar het plan goed voor de herbestemming van de oude kazerne en het bijhorende terrein, vlak tegenover het MAXXI-museum.

Het terrein van het voormalige militaire complex, de Stabilimento Militare Materiali Elettrici di Precisione, is ongeveer 55.000 m² groot. 35.000 m² van die oppervlakte wordt bestemd voor de bouw van 600 nieuwe woningen, waarvan 6.000 m² specifiek voor sociale woningbouw.

Ongeveer 7.000 m² wordt gereserveerd voor de bouw van een hotel en 3.000 m² is voorbehouden aan nieuwe buurtwinkels. Op de site komen ook een bibliotheek, een cultureel centrum en ondergrondse parkeergarages. De omgeving wordt heraangelegd met groen en een paar nieuwe wegen.

Wetenschapsmuseum

Naast het nieuwe MAXXI-complex zal in de nabije toekomst ook worden begonnen aan de realisatie van het lang verwachte Wetenschapsmuseum. Daarvoor is ongeveer 10.000 m² beschikbaar. Het masterplan voor de hele omgeving werd enkele jaren geleden ontworpen door de Milanese architect Studio Paola Viganò. Dat kantoor werd toen als winnaar van de internationale architectuurwedstrijd aangeduid. Aan die ontwerpwedstrijd namen 246 ontwerpkantoren uit 20 landen deel.

Het dossier heeft jarenlang aangesleept, maar nu lijken de plannen dus behoorlijk concreet, zo viel te horen in de rand van de voorstelling van het Grande MAXXI-project. Alleen over de financiering van het project bestaat nog onduidelijkheid. Het vorige stadsbestuur van Rome erfde het project van hun voorgangers. Nu is het dossier in handen van alweer een nieuwe bestuursploeg. De kostprijs voor de totale herbestemming van de site werd in 2014 al geraamd op 200 miljoen €, een prijskaartje dat vandaag ongetwijfeld aanzienlijk duurder zal uitvallen.

De Cassa Depositi e Prestiti (CDP), een investeringsfonds dat de lokale overheden helpt bij de realisatie van infrastructuurprojecten, wil hiervan 43 miljoen € betalen. 10 miljoen € van dat bedrag is bestemd voor de omgevingsaanleg en de bouw van de ondergrondse parkings. De rest van de investering moet worden gedragen door andere partners en investeerders.

Het MAXXI is het eerste nationale museum voor moderne kunst van Italië en opende eind 2009, begin 2010 de deuren voor het publiek. Het MAXXI wist vrij snel een prominente plaats te verwerven in het Romeinse museumaanbod. Amper een jaar na de opening stond het MAXXI al in de top tien van de best bezochte musea in Rome.

Het enorme complex is een parel van moderne architectuur en neemt bijna 30.000 m² oppervlakte in. Het is geïntegreerd in een voormalige kazerne. De realisatie van het gebouw kostte destijds ongeveer 150 miljoen €.

Het oorspronkelijke ontwerp dateert reeds van 1998, toen het bureau Zaha Hadid Architects in een internationale ontwerpwedstrijd niet minder dan 273 concurrenten, waaronder talrijke toparchitecten, achter zich liet. Het plan werd vervolgens verder uitgewerkt in samenwerking met het Romeinse architectenkantoor Studio Croci e Associati. De bouw van het MAXXI was geen sinecure. Zaha Hadid moest 300 ingenieurs-architecten uit haar kantoor inschakelen om het geheel tot een goed einde te brengen.

Fondazione MAXXI

Het MAXXI van Zaha Hadid

De architecte Zaha Hadid won voor haar ontwerp van het MAXXI-gebouw onder meer de prestigieuze RIBA Stirling Prize 2010 van het Royal Institute of British Architects. Dat is de belangrijkste architectuurprijs die een Britse architect kan ontvangen. De onderscheiding wordt wereldwijd beschouwd als één van de mooiste titels die je als architect kan krijgen. Het spectaculaire complex in Rome moest het toen als ‘beste Europese gebouw’ opnemen tegen zes andere Europese realisaties.

Zaha Hadid, die op 31 maart 2016 overleed, was overigens zelf ook bijzonder fier op haar Romeinse realisatie. In interviews verklaarde ze het gebouw niet zozeer te zien als een object, maar eerder als een soort wereld, bevolkt met eigen leven. De gekromde en hellende betonnen wanden kunnen zowel aan de binnen- als de buitenzijde worden voorzien van spectaculaire projecties, muurschilderingen en lichtinstallaties. Het interieur en exterieur lopen als het ware in elkaar over.

De vloeiende en schijnbaar bewegende ruimtes van het museum bieden volgens de architecte enorme mogelijkheden om interessante dingen mee te doen en een wisselwerking te creëren tussen de tentoongestelde objecten en het gebouw. Keren steeds terug: glanzende muren en afgeborsteld staal, uitgevoerd in of verweven met telkens drie tinten: wit, grijs en zwart. De kathedraalachtige tentoonstellingszalen zijn groot maar hebben weinig kleur. Zwart en wit domineren.

Dat lijkt somber en saai maar is het niet. Een en ander blijkt bewust gedaan te zijn om een respectvol, bezadigd kader te creëren voor de kunstwerken of installaties die er worden tentoongesteld. Drie bouwmaterialen duiken steeds weer op: staal, glas en beton, niet in stukken en brokken, maar als reusachtige monolieten, zonder zichtbare externe verbindingen, die een eigen leven lijken te leiden. Het MAXXI kenmerkt zich door grote overhellende wanden, steile hellingbanen en extreme uitkragingen.

Zaha Hadid liet haar meest complexe vormentaal los op het nieuwe museum. Het interieur en de gangen lijken soms te zweven. Het geheel is opgetrokken met schuin hellende buitenmuren met daartussen betonnen boulevards die elkaar overlappen of zich nogmaals vertakken of in elkaar vloeien.

De binnenruimte is enorm en doet soms denken aan een reusachtig ruimteschip of een laboratorium uit een verre toekomst. De witte harsvloer is bijna altijd hellend. Ofwel loop je lichtjes bergop ofwel naar omlaag, maar eender waar je loopt langs de vele sierlijke hellingen, heb je bijna altijd een direct uitzicht op de begane grond. Zwevende bruggen en gebogen paden verbinden alles met elkaar.

Het gebouw beschikt voorts over een grote vrachtlift voor het transport van de kunstwerken. Ook de toiletten ademen dezelfde designsfeer en in het auditorium bevinden zich zwarte, elegante en in elkaar grijpende geometrische fauteuils. De kantoren, de dienstenruimtes en een restaurant zijn bewust weggehouden van het tentoonstellingsgedeelte en werden elders op de site, in een tweede gebouw aan de overkant van het binnenplein, ingericht.