Nieuwe Senioren Thuis-projecten in Antwerpen en Kontich

Het concept blijkt door zijn kleinschaligheid en huiselijkheid een waardevol alternatief voor de woonzorgcentra. In samenwerking met de Vlaamse bouwmeester werden twee jonge geëngageerde architecten aangesteld die zullen instaan voor het ontwerp van de nieuwe woonprojecten.

De ad hoc-commissie voor de evaluatie en verdere uitvoering van het Vlaamse coronabeleid presenteerde net voor de zomer haar eerste tussentijdse aanbevelingen om op korte termijn de corona-aanpak in de woonzorgcentra te verbeteren. In een tweede fase dit najaar zal de commissie haar focus leggen op aanbevelingen om de organisatie van de residentiële ouderenzorg op de lange termijn beter bestand te maken tegen pandemieën.

 

Het laat geen twijfel dat ook een aantal fundamenten van het huidige ouderenzorgbeleid structureel zullen (moeten) worden herbekeken. De coronacrisis legde heel wat pijnpunten in de woonzorgcentra bloot. Het spreekt bovendien voor zich dat een woonzorgcentrum met een veel te lage personeelsbezetting onvoldoende kan instaan om alle zorg te bieden die nodig is, zeker in crisistijden. Meer dan de helft van de personeelsleden in de woonzorgcentra gaf trouwens voor corona al aan te moeten werken onder continue tijdsdruk. Het coronavirus verspreidt zich in woonzorgcentra dus razendsnel door de wijze waarop woonzorgcentra en zorgteams zijn georganiseerd.

 

Experts, waaronder Lander Vermeerbergen, Geert Van Hootegem en Jozef Pacolet van de KU Leuven, pleiten daarom voor meer kleinschaligheid, huiselijkheid en menselijkheid. Dit in tegenstelling tot het huidige beleid dat net aanstuurt op schaalvergroting, vervreemding en een zo klein mogelijke personeelsinzet om de kosten zo laag (en vaak de winsten zo hoog) mogelijk te houden. Hoe kleiner het aantal bewoners, hoe groter de kans om besmetting te voorkomen bij bewoners en hulpverleners, aldus de experts.

 

De Ideale Woning stelt samen met de andere betrokken partners vast dat alle bewoners van het Senioren Thuis-project aan het Maarschalk Montgomeryplein in Borgerhout gelukkig van het coronavirus gespaard zijn gebleven. Het gaat hier om een soort cohousing voor alleenstaande senioren. De Ideale Woning is vol vertrouwen dat ook dit najaar opnieuw geen bewoners besmet zullen geraken.

De bewoners van het Senioren Thuis-project in Borgerhout hebben de voorbije periode de richtlijnen van de federale overheid nauwgezet opgevolgd. Maar ook het basisidee die aan de grondslag ligt van deze projecten draagt ertoe bij dat niemand besmet raakte.

In een dergelijk project wonen vijf tot zes alleenstaande ouderen samen onder één dak. Ze hebben elk een eigen appartementje of studio, maar ze kunnen daarenboven gebruik maken van verschillende collectieve ruimtes, waaronder een gemeenschappelijke keuken en leefruimte.

 

Die collectieve ruimtes zijn essentieel voor het welslagen van elk Senioren Thuis-project. Het zijn plekken waar bewoners elkaar ontmoeten, waar samen koffie wordt gedronken, waar samen wordt gekookt, ook in tijden van corona. De senioren wonen immers samen. Dat maakt dat de bewoners ook voor elkaar zorgen. Is bijvoorbeeld iemand slecht ter been, dan doen de anderen de boodschappen.

 

De vrijwilligers staan in voor de woonbegeleiding en leiden in die hoedanigheid het samenwonen in goede banen. Daarnaast zijn zij het eerste aanspreekpunt voor de bewoners wanneer specifieke zorg nodig is. Die wordt dan door de zorgorganisaties die betrokken zijn bij Senioren Thuis geboden.

Net in deze periode zet De Ideale Woning een grote stap in de realisatie van twee nieuwe Senioren Thuis-projecten: eentje op het Eilandje in Antwerpen en een tweede in Kontich-Kazerne. Recent werden via de Meesterproef, een uitgebreide selectieprocedure onder leiding van de Vlaamse bouwmeester, twee jonge beloftevolle architecten aangesteld om de plannen voor beide projecten uit te werken met het oog op realisatie in 2023.

 

Samen met armoedeorganisaties wordt binnenkort gestart met de zoektocht naar mogelijke bewoners, zodat zij eventueel nog betrokken kunnen worden bij de verfijning van de plannen. “Met onze Senioren Thuis-projecten bieden we een betaalbaar alternatief voor de woonzorgcentra. Kleinschaligheid, huiselijkheid en mensgerichtheid zijn hier vanzelfsprekend”, zegt Gert Eyckmans, directeur van De Ideale Woning.

In 2019 kocht De Ideale Woning een pand in de Londenstraat. Het oude gebouw wordt afgebroken om plaats te maken voor het nieuwe Senioren Thuis-project. Zes kleine studio’s voor alleenstaande senioren worden aangevuld met royale collectieve ruimtes die ze samen delen.

 

Het sociale woon- en zorgproject in de Londenstraat, onder meer voor senioren die er vertrouwd zijn, kan een sleutelrol spelen in de buurt. De benedenverdieping is een verzamelplek; voorbij de voordeur is een gedeelde leefkeuken gericht met een bank naar de straat en de dieperliggende gedeelde leefruimte sluit aan op een bonte tuin met boom, de eerste in het bouwblok.

 

Circuleren gebeurt door kamers en brede deuren, ook op de verdiepingen waar de centrale hal leidt naar deurgehelen die licht en ontmoeting toelaten. Voorbij de dorpel is elk van de zes studio’s vormgegeven als een reeks kamers die bewoond worden naar de gewoontes van de senioren.

 

“Samen met het bijkomende sociaal appartement wordt zo een woonvorm ontwikkeld waaraan leven met en voor elkaar inherent is. De gedeelde buitenruimtes, zowel de tuin als het dakterras, vormen bovendien een genereus complement”, aldus ingenieur-architect Charles De Muynck uit Gent.

 

Vóór de afbraak van het bestaande gebouw zal kunstenaar Bram Van Meervelde alle waardevolle objecten in het gebouw inventariseren, archiveren en samen met de architect een nieuwe plaats geven in het Senioren Thuis-project. Een stopcontact, een deurklink, een spijl van de trapleuning zullen straks in de nieuwbouw herinneren aan het sociale verleden van het pand.

In 2019 sloot De Ideale Woning een erfpachtovereenkomst met de gemeente Kontich. Daarmee verwierf de sociale huisvestingsmaatschappij het zakelijk recht over het Montfortanenklooster aan het Phil Bosmansplein. Het klooster is eigenlijk een groot huis waar de paters Montfortanen woonden, die sinds de jaren dertig de volkswijk Kontich Kazerne moesten ontwikkelen en er onderwijs verstrekten.

 

Volgens De Ideale Woning is het de geknipte omgeving voor een woonst voor Senioren Thuis en twee extra sociale woningen. De gemeente wil ook de gemeenschapsfunctie behouden door het wijkhuis en de buurtbibliotheek erin onder te brengen. Ingenieur-architect Elisabeth De Clercq uit Brussel stelt voor het klooster te behouden en grondig te renoveren.

 

Een terras aan het plein nodigt uit om het wijkhuis en de bib te bezoeken en doorheen de nieuwe achterbouw het groen te ontdekken. Voor de alleenstaande senioren creëert ze vijf studio’s met een gemeenschappelijke ruimte op de verdieping en onder het dak nog twee fijne sociale huurappartementen.

 

“Het bestaande kloostergebouw moet worden aangepast om er een uiteenlopend gebruik in mogelijk te maken. Het is belangrijk dat de senioren een duidelijke plek krijgen zodat ze zich thuis voelen. Op de eerste verdieping van het klooster ontsluit een centrale gang zowel de individuele studio’s van de senioren als hun gedeelde leefruimte. De huiselijke sfeer wordt nog versterkt door in te zetten op elementen die interactie en ontmoetingen uitlokken”.

 

“In een ingebouwde vestiaire worden de pantoffels en paraplu’s opgeborgen, een inpandige bank nodigt uit tot een koffie-onderonsje en de waskast biedt plaats om beurtelings handdoeken te wassen en op te bergen. Uitgebreid bezoek kan ontvangen worden in de warme leefruimte of op het royale terras omgeven door het groen van het bos”, aldus Elisabeth De Clercq.

 

Kunstenaar Kasper De Vos zorgt voor de integratie van een kunstwerk. Buiten de rondboog rond de voordeur bezit het huidige kloostergebouw weinig ornamentiek. Geïnspireerd door deze nis in de gevel, stelt Kasper voor ook nissen in de architectuur te verwerken. Zo zijn er nissen om in te zitten, om elementen in te tonen of op te bergen. Ze dragen bij aan het huiselijke concept.

Het blijft een spijtige vaststelling dat de realisatie van dergelijke kleinschalige woonconcepten voor kwetsbare ouderen in armoede niet mogelijk is binnen de huidige regelgeving voor sociale huisvesting.

Gelukkig keurde de vorige Vlaamse regering onder impuls van Vlaams minister voor wonen Liesbeth Homans de deelname van de Senioren Thuis-projecten aan de proefomgeving rond experimenteel wonen goed. Hierdoor zijn net als in 2014 voor het eerste Senioren Thuis-project in Borgerhout afwijkingen op de Vlaamse regelgeving mogelijk.

 

De Ideale Woning en de betrokken partners dringen er dan ook bij de Vlaamse regering op aan versneld werk te maken van een aangepaste regelgeving zodat meer succesvolle Senioren Thuis-projecten kunnen worden gerealiseerd.

 

Voor de alleenstaande senioren van het project Kontich-Kazerne creëert Elisabeth De Clercq vijf studio’s met een gemeenschappelijke ruimte op de verdieping en onder het dak nog twee sociale huurappartementen.