Onroerenderfgoedprijs 2017 voor Kasteel Boterberg in Kalmthout

De restauratie bewijst dat het perfect mogelijk is om de instandhouding van erfgoed te laten samengaan met een nieuwe invulling. De familie Schelstraete wint de publieksprijs voor de donjon van het kasteel van Nevele op basis van een online poll waarbij bijna 3.000 stemmen zijn uitgebracht. Bvba Atelier Allerhanden krijgt een eervolle vermelding voor zijn bijdrage aan de restauratie van een herenhuis in Diest.

De Onroerenderfgoedprijs beloont recente realisaties op het vlak van monumentenzorg, landschapszorg en archeologie. De tweede editie van de prijs richt zich op verborgen parels, erfgoed dat niet altijd toegankelijk is. 41 kandidaten schreven zich in, waaruit drie laureaten werden gekozen door een externe jury: Kasteel Boterberg in Kalmthout, de architectenwoning van Marc Dessauvage in Loppem en de donjon van Nevele. Elke laureaat wint een bedrag van 2.500 €. Als winnaar ontvangt kasteel Boterberg daarbovenop een bedrag van 12.500 €, dus 15.000 € in totaal.

Kasteel Boterberg

Kasteel Boterberg in Kalmthout (foto bovenaan) kent een lange geschiedenis die begint in 1846. Op dat moment koopt Paul Moons 120 ha bossen en heide. Bijna dertig jaar later richten zijn kinderen er een kasteeltje op in neo-Vlaamse renaissancestijl met een aantal bijgebouwen. Eén van de volgende eigenaars, de Antwerpse bankier Hector Carlier, laat het kasteel begin twintigste eeuw grondig uitbreiden en herinrichten. De nieuwe en vernieuwde buitengevels, de dak- en torenpartijen krijgen uitgesproken tudorkenmerken mee. In 2007 sterft de laatste dochter Carlier. Het domein vervalt en trekt de aandacht van een Antwerpse projectontwikkelaar. Hij wil zelf één van de bijgebouwen betrekken en weet zeven andere families te overtuigen om mee te stappen in een cohousingproject met gedeeld eigenaarschap. Na een uitgebreid overleg worden in de bijgebouwen woningen gerealiseerd en in het kasteel een loft, twee gastenkamers, enkele kantoren en een aantal gemeenschappelijke ruimtes.

“Met de uitreiking van deze Onroerend-erfgoedprijs tonen we onze appreciatie voor een uniek project dat een voorbeeldfunctie heeft en de sociale cohesie tussen de bewoners bevordert met bovendien veel aandacht voor ecologische toepassingen. Daar komt bovenop dat de eigenaars momenteel werken aan een landschapsbeheersplan voor de ruimte rond het kasteel. Het kasteel met de vijvers en de boomgaard maken deel uit van het beschermde landschap ‘Kalmthoutse Heide’. Een schitterende realisatie”, aldus Geert Bourgeois:

Architectenwoning

De architectenwoning van Marc Dessauvage in Loppem (Zedelgem) is een architecturale parel van het modernisme, gebouwd door architect Marc Dessauvage in de periode 1978-1980. Het was zijn eigen woning, als het ware een zuivere vertaling van zijn ideeën. De woning werd in 2008 beschermd omwille van haar artistieke, historische en sociaal-culturele waarden. Heel typisch is de strakke geometrie van het gebouw, bepaald door een symmetrisch uitgewerkt rooster van vierkanten rond een centraal trappenhuis. In de buitenruimte zijn geometrische paden en vijvers aangelegd. Al deze kenmerken zijn typisch voor alle ‘palladiaanse’ woningen die Dessauvage vanaf ongeveer 1965 ontwierp.

In april 2015 kocht een jong koppel de villa. De woning stond op dat moment bijna tien jaar leeg. De eigenaars zijn er in twee jaar tijd in geslaagd om van een ruïne opnieuw een thuis te maken. In alles bleven ze trouw aan de visie en het concept van het oorspronkelijke ontwerp. Met een aantal vernieuwende ingrepen brachten zij dit pand op het vlak van energiewaarden binnen in de 21ste eeuw. De tuin, die eveneens een belangrijk onderdeel uitmaakt van het concept, is in ere hersteld. De binnenruimte behield haar ruwe karakter. Volgens de jury slaagden de eigenaars erin om een volledig vervallen pand een nieuw leven te geven, al waren inzicht, moed en een beetje geluk nodig om dit project tot een goed einde te brengen.

Kasteel van Nevele

Het kasteel van Nevele is in de negentiende eeuw gebouwd in empirestijl. Vanaf 1855 gebruikten de zusters van Sint-Vincentius a Paulo het gebouw als klooster. De familie Schelstraete kocht het kasteel in 1983. Ze ging er zelf wonen en bouwde een gedeelte om voor verhuur. In 2011 werden plannen gemaakt om de achterbouw te vernieuwen. Bij de start van de werken in 2013 stootte de familie echter op een verrassing.

De muren van dit gedeelte bleken terug te gaan tot de middeleeuwen. Ze behoorden tot een oude woontoren. Deze donjon (foto onder) is mogelijk gebouwd in de elfde eeuw. Toen is een ‘viercante torre ghemetst van blauwe schorre’ op een omwalde motte. Het mottekasteel is gesloopt in 1488, de toren bleef bestaan. Hij is opgenomen in de 16de/17de-eeuwse versie van het kasteel en nadien in het 19de-eeuwse kasteel.

De eigenaars speelden onmiddellijk in op de ontdekking van de donjon. Toen aan het licht kwam dat de muren een geschiedenis hebben die teruggaat tot de elfde eeuw lieten zij een uitgebreid bouwhistorisch onderzoek uitvoeren. Van de oude muren maakten ze vervolgens de blikvanger van de hele restauratie. De geschiedenis van het gebouw bleef afleesbaar, zonder dat aan comfort is ingeboet. Het project krijgt zowel lokaal als in wetenschappelijke kringen weerklank. De jury loofde de architect die er mooi in geslaagd is de geschiedenis van de muur te integreren in het concept van het nieuwe appartement, zonder aan comfort in te boeten.

Atelier Allerhanden

Atelier Allerhanden bvba krijgt van de jury een eervolle vermelding voor zijn bijdrage aan een eclectisch herenhuis in Diest. De architecten van dit bijzondere restauratieproject nomineerden de uitvoerders van Atelier Allerhanden omdat ze het werk voor dit zo goed als afgeschreven monument durfden aan te nemen. Tijdens het volledige traject waren ze uitzonderlijk gemotiveerd en enthousiast. Als jonge uitvoerders zochten ze bijna verloren gegane kennis van vroegere vaklui en ambachtslui op. Ze verlegden hierbij hun eigen grenzen. Ze hadden bovendien het lef om soms geijkte standaardoplossingen in vraag te stellen en de authenticiteit van sommige klassieke restauratiematerialen/technieken te onderzoeken alvorens ze voor waar aan te nemen en toe te passen.