Prijs Wivina Demeester voor West-Vlaamse projecten

De Prijs Wivina Demeester voor Excellent Bouwheerschap erkent publieke en semipublieke bouwheren die door hun aanpak en zin voor vernieuwing tonen dat ze kwaliteit vooropstellen. De prijs, vroeger de ‘Prijs Bouwheer’ en ‘Prijs Bouwmeester’ geheten, werd voor de negende keer uitgereikt en wil vooral een ambitieus stedenbouwkundig en architecturaal kwaliteitsbeleid bij overheden aanmoedigen en de aandacht richten op de bouwheer en het voorbeeldige traject dat die heeft doorlopen.

Er konden projecten worden ingediend in drie categorieën. De categorie ‘Architectuuropdracht’ omvat opgeleverde gebouwen die van een bijzondere kwaliteit getuigen, maar tevens een aantoonbare en substantiële meerwaarde voor de onmiddellijke omgeving betekenen. Zowel hergebruik, herbestemming als nieuwbouwprojecten komen in aanmerking. De categorie ‘Masterplan’ omvat visiedocumenten die een globale strategie uitzetten voor de ontwikkeling van een projectgebied. Verschillende types van documenten  komen in aanmerking, van een beeldkwaliteitsplan tot een plan voor gebiedsontwikkeling. De categorie ‘Kunst in opdracht’ omvat publieke bouwopdrachten waarbij de bouwheer op een bijzondere manier ruimte geeft aan kunst. De samenspraak tussen opdrachtgever, ontwerper en kunstenaar zorgt daarbij voor een maatschappelijk gedragen project dat op een wezenlijke manier een verschil maakt op een publieke plek.

De jury, bestaande uit Oana Bogdan (Bogdan & Van Broeck), voorzitter Thérèse Legierse (De Nieuwe Opdrachtgevers), Marc Martens (bureau voor architectuur & planning) en Philippe Van Wesenbeeck (stad Gent), beoordeelde 23 inzendingen op hun opdrachtformulering, procesverloop en eindresultaat. De jury stelde vervolgens een shortlist op, bezocht gezamenlijk de realisaties en duidde uiteindelijk drie laureaten aan. Zij krijgen volgend najaar een studiereis naar Kopenhagen aangeboden.

Stadhuis Diksmuide

De renovatie van het stadhuis en de dienst Toerisme van Diksmuide Œ werd aangegrepen om de dienstverlening en toegankelijkheid van de gebouwen te verbeteren. De herinrichting gebeurde op een intelligente en efficiënte manier: het stadhuis werd opgedeeld in een ceremonieel en een functioneel gedeelte, in de kelders werd een professionele archiefruimte ingericht en de balie van het toeristische onthaal werd verplaatst. Het historische gebouw werd aangepast aan de huidige normen van duurzaamheid en functionaliteit met veel respect voor het monument. De wederopbouwarchitectuur heeft een evidente hedendaagse betekenis gekregen.

Opmerkelijk is de bescheiden aanpak van de realisatie, waar aan de hand van vrijwel onzichtbare ingrepen tot een harmonisch geheel werd gekomen. De binnenkoer is met aandacht voor de geschiedenis omgevormd tot een toegankelijk multifunctioneel binnenplein, dat een kwaliteitsvolle aanvulling vormt op het stedelijke parcours. Een mooi samenspel tussen bestuur en administratie en een goede planning in verschillende fasen zorgde ervoor dat men van een moeilijk gebouw (met veel onverwachte kwesties, typisch voor erfgoed ) tot een mooi en kwaliteitsvol geheel is gekomen, ook al zorgden sommige beslissingen voor een hogere kostprijs.

Het Zwin

De Provincie West-Vlaanderen ontwikkelde samen met het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) van de Vlaamse overheid een bezoekersinfrastructuur voor het Zwin Natuurpark  en de Vlaamse Zwinvlakte. Hierbij werd vanaf de projectmissie tot de exploitatie voor een geïntegreerde projectbenadering gekozen, waarbij verschillende beleidsdomeinen (natuur en leefmilieu, toerisme en recreatie, mobiliteit,…) samenkwamen. De nieuwbouw aan de rand van het Zwinpark functioneert regionaal, het is ook een toegang tot de Zwinvlakte en een onthaal voor de ruimere Zwinstreek.

Het programma bestond uit verschillende delen (een bezoekerscentrum met tentoonstellingsruimtes, een restaurant en zalen voor seminaries; een kijkcentrum met observatieruimte; educatieve lokalen, een gebouw voor groenbeheer, een parking, natuurinrichting en wandelinfrastructuur,…) gericht zowel op het grote publiek (met aandacht voor kinderen) als op natuurgidsen en -professionals. De opgave was dus niet alleen architectonisch, maar ook landschappelijk, stedenbouwkundig en didactisch.

De gebouwen en de buiteninfrastructuur integreren zich horizontaal in het vlakke natuurlandschap. De eenduidige vormgeving en de keuze van de materialen (hout en bekist beton) zorgen voor een fijngevoelige architectuur. De sterkte van het landschap wordt ondersteund en er wordt een attractieve natuurbeleving aangeboden. De samenwerking tussen vele verschillende publieke actoren (de Vlaamse overheid, de provincie, de gemeente en partners uit Zeeland, in het kader van Europese programma’s) en een complexe fysische (hoogwaardig natuurgebied) en maatschappelijke context zorgden voor een complex proces dat door een adequate projectplanning en volgehouden projectopvolging tot een kwaliteitsvol resultaat heeft geleid.

Avelgem

De jury waardeert in dit project de gedrevenheid van het opdrachtgevende bestuur. Voor een kleine gemeente als Avelgem is het een grote uitdaging om een kerk Ž die om veiligheidsredenen gesloten was en waarvan de herstellingskosten te hoog zouden oplopen, een nieuwe bestemming te geven en op die manier meteen een nieuwe impuls te geven aan het dorp. Het gemeentebestuur liet zich in een commissie omringen door een aantal partners en externe deskundigen en omschreef uiteindelijk de herbestemmingsvraag als een kunstopdracht.

Volgens het gekozen voorstel van kunstenaar Ellen Harvey werd de kerk gestript en tot een gecontroleerde ruïne omgevormd. In de nieuwe duurzame terrazzovloer wordt enerzijds gerefereerd aan het architecturale ritme van de kerk en anderzijds aan een foto van een in de Eerste Wereldoorlog vernielde kerk in de streek. Het project behoudt het sacrale karakter van de site, refereert aan de geschiedenis van de kerk en het dorp, behoudt de kerk als herkenningspunt in het landschap en nodigt de dorpsgemeenschap uit om deze kerk opnieuw in te vullen als plaats van collectieve betekenis.

De jury waardeert de visie en strategie van het gemeentebestuur en zijn administratie in de aanpak van de herbestemming, maar ook de bezieling bij het uitdragen van het project. De plek kreeg een nieuwe betekenis en laat verschillende programma’s toe zonder die op te leggen. De dorpsbewoners kunnen de invulling mee bepalen en zo wordt de kerk opgeladen met nieuwe functies. Fietsroutes worden aan het project gelinkt zodat bezoekers van buiten het dorp de weg vinden naar dit kunstproject.

Eervolle vermelding

In de categorie ‘Masterplan’ werden geen nominaties aangeduid. Volgens de jury belichten de ingediende masterplannen vooral de ‘bouwkundige’ mogelijkheden en bevatten ze slechts beperkt stedenbouwkundig onderzoek naar de ontwikkelingspotentie van de ruimtelijke context. Het masterplan voor de culturele infrastructuur van de stad Antwerpen getuigt, naast de initieel verplichte bouwkundige analyse, wel van een stedenbouwkundige reflex.

Om deze redenen geeft de jury de stad Antwerpen een eervolle vermelding. Door de keuze voor het ontwerp van Polo Architects werd niet zozeer ingezet op een ‘oppervlakkige’ restylingoperatie, maar wel op een langetermijnvisie, door het uitbouwen van een meer evenwichtige spreiding van het cultuuraanbod. Binnen deze visie kan iedere locatie haar eigenheid bewaren (zowel architecturaal als naar inhoudelijke programmatie) zonder daarbij de eenheid van de ‘Cultuurcentra Antwerpen’ uit het oog te verliezen.