Restauratie eeuwenoude abdijhoeve in Heverlee is prachtig staaltje vakmanschap

De restauratie van de enorme hoeve maakt deel uit van de grootschalige restauratiecampagne van de hele abdijsite die al in 2011 begon en verloopt met de steun van de Vlaamse regering en talrijke partners. De Vlaamse regering voorziet een subsidie van 25 miljoen € voor het totale project. Het Leuvense stadsbestuur koos er voor om het uitzicht en de vroegere functies van de abdijhoeve en de aanpalende gebouwen te behouden en te vertalen naar een hedendaagse invulling rond biologische stadslandbouw en educatie.

 

Reeds in 2004 werkte de stad Leuven een masterplan uit voor de restauratie, de inrichting, de herbestemming en de ontsluiting van de abdij. De eerste abdijgebouwen die gerestaureerd werden, waren de oude watermolen (nu een brasserie) en de aanpalende poortgebouwen. In de eerste fase van de restauratie werd de westvleugel van het kloostergebouw onder handen genomen. Daar opende in 2017 het dialoogmuseum Parcum. Vorige maand werd de tweede grote fase van de restauratie afgerond. De prachtige bibliotheek en refter met stucwerkplafonds, de kloostergang met glasramen uit de zeventiende eeuw, de abtswoning en enkele salons zijn sinds 4 mei te bezoeken. Het provisorenhuis en het gastenkwartier werden eind 2020 al afgewerkt en nu zijn dus ook de abdijhoeve uit 1663 met de tiendenschuur, de stallingen en melkhuisje in hun oude glorie hersteld.

Nu is het de beurt aan het meest zichtbare gedeelte voor de bezoeker: het centrale binnenplein, het Neerhof. Tevens begint de restauratie van de noordvleugel, de oostvleugel en de infirmerie van het klooster waarin zich onder andere de kapittelzaal, de winterrefter, de scheerkamer of tonstrina en de sacristie van de kerk bevinden. Die werken gaan vier jaar duren, al zullen de betrokken ruimtes later niet allemaal toegankelijk zijn voor het publiek. Het gaat om de woonverblijven van de paters norbertijnen en ook de priesterstudenten van de KU Leuven zullen hier onderdak krijgen. In 2025 zal de restauratiecampagne van de abdijsite volledig afgerond zijn. In 2029 bestaat de Abdij van Park 900 jaar.

 

“De basis van het restauratieconcept was duurzame herbestemming. We wilden het verleden en het heden met elkaar verbinden en deze utiliteitsgebouwen zoveel mogelijk terug hun oorspronkelijke functie geven. Dat was van bij de start een duidelijke en een principiële keuze. Op deze manier vormt de abdijhoeve met de verschillende bijgebouwen en de aanpalende moestuin, de weilanden en de akkers weer een werkend geheel. Dat we hierin geslaagd zijn is mede dankzij de inbreng van vele partijen en mooie samenwerkingsverbanden”, vertelt de Leuvense schepen van Restauraties Dirk Vansina.

 

“Voor de abdijhoeve vertrokken we vanuit de bestaande constructies die dateren uit de zeventiende eeuw. Om te komen tot een praktisch en bruikbaar gebouw moesten er zaken aangepast worden aan hedendaagse bouwnormen of nieuwe technieken toegevoegd worden. Er doken ook onverwachte zaken op. Zo bevindt zich hier ook een vleermuizenkolonie. Daarvoor hebben we speciale invliegopeningen en ‘vleermuisvriendelijke’ verlichting op de hooizolder voorzien. Oud en nieuw samenbrengen, rekening houdende met natuurbehoud en de moderne noden, was de grootste uitdaging van dit project”, verklaart Katrien Deckers, architect monumentenzorg van de stad Leuven die het hele restauratieproject coördineerde.

 

“Dit deel van het restauratieproject heeft 2,9 miljoen € gekost. Aan het uitzicht van de gebouwen is nauwelijks iets veranderd. De Abdij van Park is een beschermde erfgoedsite met excellent bewaarde bijgebouwen. Enkel in het interieur zijn er nieuwe toevoegingen aangebracht; die zijn zichtbaar door het gebruik van moderne materialen”, zegt Carl Devlies, de Leuvense schepen van Onroerend Erfgoed.

Bij het voorbereidende archeologische onderzoek vond men een historische weg terug die zich achter de tiendenschuur en de stallingen bevond. De weg raakte in de loop der jaren bedolven onder opgehoopte aarde. Tijdens de werken werd de weg weer tot op het oorspronkelijke niveau uitgegraven en heraangelegd. Zo ontstond er terug een werkende verbinding tussen de huidige moestuin buiten en de binnenruimte van de tiendenschuur. Op die manier kwamen ook twee bruikbare ingangen van de oude ijskelders tevoorschijn die eveneens bedolven zaten onder de aarde.

 

De benaming tiendenschuur verwijst naar de gewoonte dat een tiende van de graanoogst van pachters van de abdij werd opgeslagen als belasting in de schuur. Door het weghalen van latere toevoegingen zoals de gierbak in beton kon men teruggaan naar de originele indeling van de schuur. De doorrijzone in de schuur via de twee grote inrijpoorten kwam op die manier weer vrij. Het houten dakspant aan de binnenzijde was nog in zeer goede toestand, met hout van topkwaliteit en houten verbindingen. Het werd gereinigd en slecht heel beperkt plaatselijk hersteld.

 

Opvallend is ook dat de vloer in de schuur bestaat uit aangestampte aarde, net zoals vroeger. Dit sluit aan bij het restauratieconcept om de historische functie maximaal te bewaren. Ook wees onderzoek uit dat de muren zeer veel opgesloten zouten bevatten (door de jarenlange urine-uitstoot van de dieren) die bij verwarming van de ruimtes uitbloeien en elke afwerkingslaag zouden afstoten. Daarom werd ervoor gekozen om het binnenmetselwerk in zijn oorspronkelijke staat te laten en het niet te kaleien.

 

In de schuur zien we twee hoogteniveaus. Het vloerniveau in de lage zone geeft rechtstreeks toegang tot de moestuin en de buitenstal langs de historische weg. Nieuwe toevoegingen zoals deurkaders en een minimalistisch volume in staal en glas (waar in de toekomst een abdijwinkel komt) zijn duidelijk te onderscheiden door hun moderne materialen en vormgeving. De vroegere dorsvloer boven de kelders, nu het podiumgedeelte, ligt in de verhoogde zone waar men vroeger vanop de kar op gelijk niveau het hooi en stro kon opstapelen.

Naast de bestaande binnenstalling is er een nieuwe buitenstal toegevoegd om de capaciteit van het aantal koeien te verhogen. Om de integratie in het landschap maximaal te maken, werd dit buitenvolume in het talud van de achterliggende tuin geschoven en voorzien van een groendak. Op deze manier gaat de stal op in het beschermde landschap van de omgeving. In het aanpalende melkhuisje waar ook vroeger de koemelk werd verwerkt, vinden we vandaag een hedendaagse ruimte terug waar de melk kan verwerkt worden in kaas, yoghurt en ijs. Boven de tiendenschuur, stallingen en het melkhuisje is een verdieping gemaakt voor twee leslokalen, een refter, een omkleedruimte en een technische ruimte.

 

“Op 9 september zal de abdijhoeve plechtig worden ingehuldigd samen met zijn nieuwe bewoners. Erfgoedsite Abdij van Park bv, een dochterfiliaal van het Autonoom Gemeentebedrijf Stadsontwikkeling Leuven (AGSL) zal een deel van de tiendenschuur beheren en gebruiken als een overdekte buitenruimte voor kleinschalige evenementen. De stad heeft een overeenkomst afgesloten met drie concessiehouders die de abdijhoeve in gebruik nemen. Deze drie partners zijn Wonen en Werken - De Wikke, CSA boerderij Boerencompagnie en Landwijzer”,  kondigt schepen van Cultuur Denise Vandevoort aan.

 

In de tiendenschuur zal De Wikke een abdijwinkel uitbaten met een ruim assortiment biologische groenten en fruit en producten van de collega-boeren van Abdij van Park. De groenten worden onder meer geteeld op de velden van het abdijdomein. De Wikke is het biologisch tuinbouwproject van Wonen en Werken dat mensen tewerkstelt die moeilijk geïntegreerd raken op de reguliere arbeidsmarkt. Boerencompagnie houdt zijn koeien bij in de stallingen en heeft een kaasmakerij in het melkhuisje. De lokalen op de bovenverdieping van de gerestaureerde hoeve zullen worden gebruikt als leslokalen voor Landwijzer, het vormingscentrum voor biologische en biodynamische landbouw.

Bij de restauratie van de abdijhoeve en de aanpalende gebouwen waren heel wat mensen betrokken. Een aantal van hen zie je op deze foto (vanaf r.): schepen van Restauraties Dirk Vansina, schepen van Cultuur Denise Vandevoort, Karel Beeck (Architecten Beeck & Hermans, Mechelen), Katrien Deckers (coördinerend architect voor de restauratiewerken in de abdij en leidend ambtenaar voor de bouwkundige werken), Eddie Keyaerts (werftoezichter van de stad Leuven, vandaag met pensioen, maar lange tijd betrokken bij het project), Maarten Jacobs (ontwerper-toezichter van de stad Leuven), Fien De Laet  (architect-medewerker bij Architecten Beeck en Hermans en Johan Pittomvils (ingenieur technieken van de stad Leuven, leidend ambtenaar voor de technieken).

Niet op de foto: Carl Devlies, schepen van Onroerend Erfgoed, Jan Van Waeyenberghe  (Ingenium, studiebureau technieken), Vital  Reyners (projectleider bij aannemer Denys, Wondelgem) en Lander Dupont (werfleider bij aannemer Denys).

De Abdij van Park is een actieve en volledig intacte erfgoedsite uit de twaalfde eeuw en behoort tot het selecte kransje van erfgoedsites met wereldklasse. De Abdij van Park geldt als de best geconserveerde abdij van de norbertijnen, of zelfs in het algemeen als het meest gave abdijcomplex op het grondgebied van de voormalige Nederlanden.

 

De norbertijnenabdij bevindt zich in een uitzonderlijk natuurgebied van 42 ha nabij het stadscentrum van Leuven. Het domein herleeft in haar typische en spirituele sfeer dankzij een enorme en nog steeds lopende restauratiecampagne. De norbertijnen blijven er conform de traditie de kloosterfunctie garanderen.

 

De restauratiecampagne is een grootschalig samenwerkingsproject met financiële inbreng van de Vlaamse overheid. Via een erfpacht met de paters norbertijnen kon de stad Leuven de restauratie in 2011 opstarten met talrijke partners. Binnen een duurzaam herbestemmingsprogramma krijgen verschillende ruimtes weer een hedendaagse functie in hun historische context.

 

Dit gebeurt samen met partnerorganisaties op de abdijsite zoals dialoogmuseum Parcum, de Alamire Foundation, het studiecentrum voor polyfone muziek van de KU Leuven, de Abdijboerderij, een samenwerkingsverband van verschillende partners rondom biologische stadslandbouw en de abdijbrouwerij Braxatorium Parcensis. Ook Kerk in Nood, de parochie en de kerkfabriek van Sint-Jan-de-Evangelistkerk maken deel uit van de gemeenschap van Abdij van Park.

 

Sinds 2017 staat de Erfgoedsite Abdij van Park bv, een dochterfiliaal van het Autonoom Gemeentebedrijf Stadsontwikkeling Leuven (AGSL) in voor het beheer, de exploitatie en de restauratie van het domein.

Foto’s: Bouwkroniek