Restauratie tuinpaviljoen Rubenshuis Antwerpen bezig
In Antwerpen is de restauratie van de portiek en het tuinpaviljoen van het Rubenshuis aan de gang. Het zijn de enige twee originele overblijfselen uit de oorspronkelijke woning van Rubens die sinds de achttiende eeuw ingrijpend verbouwd werd en die bovendien zeldzame sporen bevatten van de meester als architect. Door vervuiling en waterinsijpeling zijn de monumentale resten dringend aan restauratie toe. De werkzaamheden zullen duren tot begin 2019.
Aan de start van de huidige restauratie ging heel wat werk en onderzoek vooraf. Vanaf de jaren ‘80 van de vorige eeuw werd de noodzaak voor een restauratie zichtbaar. Het bouwhistorisch en materiaaltechnisch vooronderzoek toonde aan dat de portiek dringend beschermd moest worden tegen de regen. Daarom werd op de portiek een tijdelijke dakconstructie aangebracht. In 2010 bleek uit verschillende onderzoeken dat de conserveringsgraad van de gebeeldhouwde delen tijdens de voorbije zeventig jaren sterk achteruit was gegaan.
Verschillende experts verenigden zich in een begeleidingscommissie om de restauratie-opties te onderzoeken. Vier jaar later voerde het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium opnieuw een onderzoek en een proefrestauratie uit. Om potentieel gevaarlijke situaties te vermijden werd de portiek vanaf dat moment beschermd met netten en schoren en besliste men om de centrale schelp te onderstutten. Rond het tuinpaviljoen werd een veiligheidsperimeter ingesteld.
Twee jaar geleden verklaarde de Vlaamse Gemeenschap het restauratiedossier ontvankelijk. Nu hebben de stad Antwerpen en de Vlaamse overheid (het Agentschap Onroerend Erfgoed) een budget vrijgemaakt voor de werken. Het hele project kost 1,5 miljoen €. Beide partners realiseren dit project samen met het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium, Monument Vandekerckhove nv, de thv Cools-De Vlieger - Lapis Arte, Eveka bvba, Ney+P, Studiebureau L. De Clercq en Maat_Werk architecten bvba.
Van toen tot nu
In 1610 kocht de schilder, zakenman, familieman en kunstverzamelaar Peter Paul Rubens een huis met grond aan de Wapper in Antwerpen. Hij schetste de plannen voor een uitbreiding die aan al zijn wensen zou voldoen. Het oorspronkelijke woonhuis in oud-Vlaamse stijl breidde hij uit met een halfrond overkoepeld beeldenmuseum en een schildersatelier in Italiaanse renaissancestijl. Een indrukwekkende portiek verbond het bestaande woonhuis met het nieuwe atelier en zorgde voor een mooie doorkijk naar de tuin waarin een gloednieuw paviljoen was gebouwd.
De woning van Rubens bleef vermoedelijk onaangeroerd tot in het midden van de achttiende eeuw. Daarna werd het pand grondig verbouwd. De stad Antwerpen kon het pand kopen in 1937 en liet het vervolgens restaureren en reconstrueren. In 1946 opende het Rubenshuis als museum. Van Rubens’ ontwerp zijn twee originele onderdelen bewaard gebleven: de portiek, die de imposante doorgang naar de tuin vormt, en het tuinpaviljoen, de blikvanger achter in de tuin. Het belang van beide architecturale elementen kan niet overschat worden: het zijn vandaag de enige zichtbare sporen van Rubens als architect, die hiermee de barok in de Nederlanden introduceerde.
De restauratie
Het actueel restauratieproces heeft een zichtbare impact op de hele site maar het museum blijft tijdens de werkzaamheden gewoon open. Méér nog: de werken worden opengesteld voor het publiek en tijdens het festivaljaar 'Antwerpen Barok 2018. Rubens inspireert' kunnen belangstellenden ter plaatse de restauratiewerken volgen en beleven. Dankzij rondleidingen, lezingen, werfbezoeken en diverse digitale toepassingen kan je het vakmanschap en de expertise van de restaurateurs ontdekken, maar kom je ook voor het eerst zo dicht bij de architectuur van Peter Paul Rubens.
Bij het begin van de restauratie werden rond de portiek eerst stellingen gebouwd. De twee doorgangen links en rechts van de centrale boog worden afgesloten. De portiek is, afhankelijk van de aard van de werken, al dan niet zichtbaar voor het publiek. Na het plaatsen van de stellingen volgen snel een aantal ingrijpende en spectaculaire werken, zoals het ontmantelen van het tijdelijk aangebrachte houten dak en het verwijderen van de grote vazen en de bronzen beelden van Mercurius en Minerva.
Na enkele maanden reinigen begint de eigenlijke restauratie, waarbij de gebeeldhouwde delen minutieus onder handen worden genomen. Een combinatie van conserverende en beschermende maatregelen moet een optimale bewaring van de tuinportiek en het tuinpaviljoen op lange termijn garanderen. Daarom zal de portiek na de restauratie worden beschermd met een glazen luifel die vervuiling, water en wind moet tegenhouden. Ten slotte worden de bronzen beelden terug geplaatst. Aan het tuinpaviljoen worden metselwerken en zettingsscheuren hersteld en worden injecties uitgevoerd tegen vochtproblemen. Het paviljoen krijgt opnieuw een meer oorspronkelijke vliespleister en de beelden worden geconsolideerd.
1937 tot 1946
Tegelijkertijd met de restauratie lanceert het museum een oproep tot getuigen die iets kunnen vertellen over de reconstructie van het Rubenshuis van 1937 tot 1946. Het huidige plan van aanpak grijpt immers terug naar de restauratie door stadsbouwmeester Emiel Van Averbeke in dezelfde periode. Van Averbeke stond toen in voor de reconstructie van het Rubenshuis. De bedoeling was om het huis van Rubens in de oorspronkelijke staat te herstellen en het om te vormen tot een museum.
Kort na de start van de werkzaamheden barstte de Tweede Wereldoorlog los. Het huidige museum werd in volle oorlogstijd gerealiseerd. Nu, 80 jaar later, is het Rubenshuis op zoek naar mensen die deze belangrijke periode in de geschiedenis van het museum nog zelf hebben meegemaakt, of wiens ouders of grootouders erover hebben verteld. Wie verhalen kent of over documenten beschikt kan contact opnemen met het Rubenshuis (tel. 03 20 15 60 - rubenshuis@stad.antwerpen.be).