Stabilisatie Leuvense Sint-Jacobskerk begint op 7 augustus
De middeleeuwse Sint-Jacobskerk in Leuven is sinds 1938 beschermd als monument. Het gebouw staat reeds 55 jaar leeg, wordt al decennia lang niet meer gebruikt voor religieuze doeleinden en is destijds neergezet op moerassige ondergrond. Daardoor kampt de kerk al sinds de oorsprong met stabiliteitsproblemen. Een aantal jaren geleden vreesde men zelfs dat het gebouw zou kunnen instorten. Na een gedetailleerd vooronderzoek blijkt het toch mogelijk de kerk te redden van verder verval.
Aannemer Monument Vandekerckhove uit Ingelmunster begint in opdracht van de stad Leuven op 7 augustus met de globale stabiliteitswerken en krijgt 420 kalenderdagen om dat karwei af te ronden. De Vlaamse overheid subisideert dit project met 2,063 miljoen €. In een latere fase volgen het ontwerp van eigenlijke restauratiewerken van de kerk en de uiteindelijke invulling. Dat kan een bestemming voor openbaar nut zijn, maar evengoed een handelsproject.
De Sint-Jacobskerk geeft als het ware een les in bouwstijlgeschiedenis: de romaanse toren, met zijn befaamde ‘duivelsklokje’ dat buiten aan de torenkap hangt, dateert uit het begin van de dertiende eeuw, behalve de spits. Dit is het enige onderdeel dat nog overblijft van de oude romaanse kerk die hier oorspronkelijk stond. Het gotische schip dateert uit de periode rond 1300 en de dwarsbeuk werd gebouwd in de jaren 1467-1488. Dit gebeurde door Matthijs de Layens, één van de bouwmeesters van het Leuvense stadhuis. De zijkapellen zijn in loop van de zestiende eeuw gebouwd en het koor tot slot werd aan het einde van de achttiende eeuw heropgericht.
Sinds de eerste bouwperiode in de middeleeuwen kent de Sint-Jacobskerk stabiliteitsproblemen die men in de loop der eeuwen op verschillende manieren heeft proberen op te lossen. Een aantal jaren geleden werd zelfs gedacht aan afbreken of enkel nog de toren te behouden als herinnering. Nadat de jongste jaren nieuwe bouwtechnieken werden ontwikkeld, ontstond de hoop dat men het kerkgebouw toch zou kunnen redden.
Enkele jaren geleden voerde het gespecialiseerde ingenieurs- en studiebureau Triconsult uit Lummen een gedetailleerd vooronderzoek uit. Samen met studiebureau De Clercq, Studio Roma en studiebureau BEC werd tevens een analyse gemaakt van de stabiliteit van de bestaande structuren en werd een plan opgesteld voor het uitvoeren van stabiliteitsingrepen en herstelprocedures. Het vooronderzoek leidde tot de opstelling van een uitvoeringsdossier voor de globale stabiliteitswerken van de Sint-Jacobskerk.
“In 2013 keurde de Leuvense gemeenteraad het bestek voor een stabilisering goed. De kosten werden toen geraamd op 2,8 miljoen €. Uiteindelijk schreef de aannemer in voor een bedrag van 2,5 miljoen €. “In 2017 kregen we groen licht om het dossier voort te zetten en werd ruim 2 miljoen € subsidie (80%) toegekend door het Agentschap Onroerend Erfgoed van de Vlaamse overheid. De werken beginnen na de komende bouwvakantie” vertelt schepen van Monumentenzorg Dirk Vansina.
“Onder de schip- en vieringkolommen evenals onder de westertoren worden 110 micropalen geboord. Deze funderingspalen reiken 14,5 tot 15 m diep onder het huidige vloerniveau. Deze ingreep moet er voor zorgen dat de Sint-Jacobskerk voor het eerst in zijn 800-jarige geschiedenis gefundeerd zal zijn op voldoende draagkrachtige grond. Om de bestaande schipkolommen te verstevigen zal een ingeboorde en ingelijmde insnoerwapening aangebracht worden. Op verschillende plaatsen zullen metalen ankers worden ingewerkt om de kolommen van de vieringtoren te verankeren aan het dwarsschip en de hoofdbeuk van de kerk en om de westertoren te consolideren”, legt Gert Heirman van Triconsult uit.
“De gewelven van de zijbeuken, die in de periode van de sluiting van de kerk (1963) werden verwijderd, zullen worden teruggeplaatst. Tussen de bovenliggende moerbalken zullen houten loopbruggen en verlichting aangebracht worden waardoor de zolders van de zijbeuken opnieuw bereikbaar zullen zijn voor regelmatige inspectie en periodiek onderhoud. Onder de moerbogen van de gewelven van het middenschip en de zijbeuken worden nieuwe metalen trekkers aangebracht om de spankrachten van de gewelven op te vangen. Ook de luchtbogen van het middenschip, die in 2000 uit veiligheidsoverwegingen gedemonteerd werden, zullen na het plaatsen van metalen trekkers onder de gewelven worden teruggeplaatst”, vervolgt Lien Neyns, architecte bij de stad Leuven.
“Samen met de stabilisatiewerken wordt ook een archeologisch onderzoek uitgevoerd. Archeologen zullen 1,10 m onder de huidige vloerbedekking graven tot ze de originele kerkvloer bereiken. Die werd destijds na overstromingen verhoogd. Een vooronderzoek bracht voorlopig niets spectaculairs aan het licht. Alleszins zullen een aantal vloergraven worden blootgelegd. De uitvoeringstermijn van het project komt in principe niet in het gedrang omdat het archeologisch onderzoek en de stabilisatiewerkzaamheden gelijktijdig worden uitgevoerd”, zegt schepen van Openbare Werken Dirk Robbeets.
Zodra de stabiliteit van de kerk opnieuw verzekerd is, kunnen ook de imposante ‘tijdelijke’ betonnen- en metalen steunstructuren uit de jaren ‘60 van de vorige eeuw verwijderd worden. Door al deze ingrepen blijven alle mogelijke restauratieopties open. Dit najaar wordt een traject gestart met het oog op de herbestemming en tijdelijke invulling van de Sint-Jacobskerk. De bestemming van het kerkgebouw staat op dit moment nog niet vast. Het kan een publieke ruimte worden met concert- en congresfaciliteiten of misschien een marktplek. Een werkgroep zal zich over de concrete voorstellen buigen.
“Het monument zal in ieder geval een rol spelen in de ontwikkeling van de Hertogensite, de geplande podiumkunstenzaal aan de Brusselsestraat, de toekomstige parking De Bruul en op termijn de heraanleg van het Sint-Jacobsplein. Ook voor een kostenraming van de restauratie is het nog te vroeg, maar dat bedrag zal alleszins in de miljoenen euro’s lopen”, besluit schepen Dirk Vansina.