Tentoonstelling blikt terug op 40 jaar architectuurwedstrijden

De recente discussies rond het Gravensteen in Gent en het Steen in Antwerpen tonen aan dat architectuurwedstrijden niet enkel voer zijn voor professionelen en beleidsmakers, maar ook hun weg vinden naar het publieke debat. Dat is niet nieuw. Al decennialang worden er architectuurwedstrijden voor publieke projecten georganiseerd in Vlaanderen en Brussel, weliswaar via zeer uiteenlopende wedstrijdformules, procedures en met wisselende communicatiestrategieën.

 

Het aantreden van de eerste Vlaamse Bouwmeester in 1999 en de komst van de Open Oproep in 2000 vormen een scharnierpunt. Voor het eerst was er een onafhankelijk orgaan dat publieke opdrachtgevers begeleidt om op een transparante manier en met internationaal bereik een ontwerpteam aan te stellen voor hun projecten. Tegelijkertijd waakte een jury over de architecturale kwaliteit. De Open Oproep is vandaag nog steeds een gevierde unieke formule die internationaal zijn gelijke niet kent.

 

De Vlaamse Bouwmeester en de Open Oproep zijn niet uit het niets ontstaan. Voor het Vlaams Architectuurinstituut (VAi), dat zelf in 2001 het levenslicht zag, vormt het twintigjarige bestaan van de Open Oproep de aanleiding om te gaan kijken hoe architectuurwedstrijden werden georganiseerd in de twee decennia vóór het bestaan van de procedure en wat ertoe heeft geleid om dit unieke instrument te ontwikkelen. Aan de hand van presentatietekeningen, maquettes, getuigenissen, foto- en videomateriaal brengt de tentoonstelling ‘Coming of Age. Architectuurwedstrijden in Vlaanderen en Brussel’ het verhaal achter de meest spraakmakende architectuurwedstrijden in Vlaanderen en Brussel en hun effect op de architectuurcultuur van vandaag.

 

Tien wedstrijden

 

Het archiefteam van het VAi deed een intensief onderzoek naar architectuurwedstrijden uit de jaren 1980-’90, aan de hand van architectuurtijdschriften uit die periode. Het resultaat is een enorme databank met een overzicht van alle gepubliceerde architectuurwedstrijden tussen 1980 en 2000. Daaruit werden tien representatieve cases geselecteerd: het Europakruispunt, Brussel; de Sea Trade Terminal, Zeebrugge; het Paviljoen, Sevilla; Stad aan de Stroom, Antwerpen; Hoog Kortrijk, Kortrijk; het Vlaams Administratief Centrum, Hasselt; de Beurschouwburg, Brussel; het Emile Braunplein, Gent; het Museum aan de Stroom, Antwerpen en het Concertgebouw, Brugge.

 

“Er zitten bekende en minder bekende wedstrijden in de tentoonstelling. Usual suspects zijn Sea Trade Terminal, Hoog-Kortrijk en Stad aan de Stroom. Onder de verrassingen reken ik het Vlaams Administratief Centrum (VAC) in Hasselt, niet als icoon maar eerder als belangrijk scharnierproject in de totstandkoming van de Open Oproep-procedure. Transparantie en architecturale kwaliteit werden vanaf dan belangrijke criteria. Coming of Age blikt terug op enkele markante architectuurwedstrijden die het architectuurbeleid richting gaven. Het brengt vragen naar boven die uiterst actueel zijn. Denk aan internationalisering, het publiek debat, participatie en de positie van jonge architecten”, zegt Sofie De Caigny, directeur van het VAi en curator.

 

Het materiaal spreekt vandaag nog steeds tot de verbeelding en illustreert de rijkdom aan ideeën waartoe een wedstrijd kan leiden, ook wanneer ze niet uitgevoerd worden. Door de projectvoorstellen opnieuw in de kijker te zetten, komen de ambitie van de vraagstelling, de vindingrijkheid en de gedrevenheid van de ontwerpers voor elke wedstrijd weer naar boven. Samen geven ze inzicht in een architectuurcultuur in volle ontwikkeling.

 

Architectuurwedstrijden spelen een grote rol in de ontwikkeling van de architectuurcultuur in Vlaanderen en Brussel. Ze creëren ruimte om tot verrassende antwoorden op architecturale vraagstukken te komen. Voor de diverse betrokkenen vormen ze de aanleiding voor een diepgaand gesprek over grote en kleine ruimtelijke uitdagingen. Bovendien bieden ze kansen aan zowel jonge, gevestigde, lokale als internationale ontwerpers om over onze gebouwde omgeving na te denken. Wedstrijden hebben zo niet alleen de architectuur zelf gekleurd, maar ook het rijke netwerk van instituten en organisaties die een essentiële rol vervullen binnen een architectuurveld dat inmiddels internationale belangstelling geniet.

 

Open Oproep

 

Naar aanleiding van de twintigste verjaardag van het bouwmeesterschap nam het Team Vlaams Bouwmeester in 2019 het initiatief voor een reizende tentoonstelling, gewijd aan zijn oudste, bekendste en nog steeds springlevende instrument: de Open Oproep. Curatoren Maarten Van Den Driessche en Maarten Liefooghe (Vakgroep Architectuur UGent) bedachten het tentoonstellingsconcept. Na presentaties in Gent, Brussel, Hasselt en Kortrijk brengt het Vlaams Architectuurinstituut de tentoonstelling Open Oproep. 20 jaar architectuur in publieke opdracht, in een uitgebreide versie naar De Singel in Antwerpen.

 

De Open Oproep stelt publieke opdrachtgevers in staat op een transparante manier en met internationaal bereik een ontwerpteam aan te stellen voor hun projecten. Dit gebeurt op basis van een helder geformuleerde maatschappelijke ambitie en via een relatief lichte procedure, die kwaliteit als selectiecriterium centraal stelt. Niet alleen de huidige aanblik van Vlaamse steden en gemeenten, ook het denken en spreken over architectuur in Vlaanderen werden mede door de Open Oproep bepaald. "Ondertussen is op het terrein al meer dan driehonderd keer gebleken dat de Open Oproep werkt”, zegt de Vlaamse Bouwmeester Erik Wieërs.

 

Aan de hand van archiefmateriaal, getuigenissen en prachtig vormgegeven architectuurinstallaties (van Ester Goris, Malgorzata Maria Olchowska en Joris Kerremans, Louis Seynaeve en Toon Verdonck) laat de tentoonstelling je kennismaken met de oogst na 20 jaar publiek opdrachtgeverschap. Ze laat op een toegankelijke manier zien hoe de Open Oproep werkt, wat ruimtelijke kwaliteit in de diverse Vlaamse contexten zoal behelst en welke sleutels worden gehanteerd om openbare besturen in hun kwaliteitsstreven te ondersteunen.

 

Met een interviewproject geven het Vlaams Architectuurinstituut, het Team Vlaams Bouwmeester en UGent een nieuwe dimensie aan de bestaande tentoonstelling. In een reeks video-interviews met de huidige en voormalige bouwmeesters, met leden van het Team Vlaams Bouwmeester en met Wivina Demeester als initiatiefnemer van het Vlaams bouwmeesterschap krijg je het verhaal achter de Open Oproep uit eerste hand.

 

"De beleidsmatige inbedding, de ondersteuning vanuit het team en de figuur van de Vlaamse Bouwmeester zorgen ervoor dat de Open Oproep grondig verschilt van louter economisch aangestuurde aanbestedingen of wedstrijdformules”, aldus de curatoren Maarten Liefooghe en Maarten Van Den Driessche.

 

• Coming of Age. Architectuurwedstrijden in Vlaanderen en Brussel

• Open Oproep. 20 jaar architectuur in publieke opdracht

Van 27 november tot 17 april 2022
De Singel (Expozaal), Desguinlei 25, 2018 Antwerpen
Van woensdag tot zondag van 14 uur tot 19 uur en bij avondvoorstellingen tot 22 uur.
Gratis toegang
Vernissage en boekvoorstellingen op 26 november om 20 uur
Rondleidingen georganiseerd door De Singel: 5 december
Organisatie: Vlaams Architectuurinstituut en De Singel
Curatoren: Mathilde Breukink, Sofie De Caigny, Petrus Kemme en Dirk Laureys; scenografie: Eef Boeckx en Bart Macken.