Vlaams museum voor hedendaagse kunst in Antwerpen
Het M HKA in Antwerpen is het enige museum voor hedendaagse kunst van de Vlaamse Gemeenschap. De realisatie van een nieuwbouwproject biedt de uitzonderlijke kans om het museum als instelling verder uit te bouwen en beter internationaal te positioneren. Het museum verhuist naar de Waalsekaai 35A, een locatie op een steenworp van zijn huidige ligging. Het nieuwbouwmuseum komt op de site van het huidige hof van beroep en arbeidshof, gebouwd op de Zuidersluis, die destijds de toegang vormde tot de drie Zuiderdokken en zijn naam aan het museumkwartier heeft gegeven.
Het gerechtsgebouw ligt op een centrale locatie tussen het geplande stadspark ‘Dok Zuid’ en de Scheldekaaien, twee belangrijke stadsprojecten die momenteel in volle ontwikkeling zijn. Door zijn positie vormt het nieuwe museum een scharnier tussen beide. De opdrachtgever verwacht dat de bouw van het museum een meerwaarde betekent voor de huidige ontwikkelingen. Het projectgebied is dan ook ruimer opgevat dan het huidige bouwblok. Het ondergronds bewaarde sluizencomplex vormt de verbinding tussen de Schelde en de voormalige Zuiderdokken en heeft een belangrijke erfgoedwaarde. Het museum wil zich verankeren in en verbinden met de stad.
Het M HKA is een relatief jong kunstmuseum. In zijn huidige gedaante bestaat het sinds 1983. Het museum ontstond uit de nagelaten collectie van de stichting Gordon Matta-Clark en is erfgenaam van het ICC, het legendarische Internationale Cultureel Centrum op de Meir, op zich een uitkomst van de happeningtijd in Antwerpen. Het museum kiest er nadrukkelijk voor om zich tot zijn institutionele voorgeschiedenis te verhouden en wil graag aspecten uit die voorgeschiedenis in het nieuwe gebouw weerspiegeld zien.
De instelling zal de schaal hebben van andere instellingen zoals MACBA in Barcelona of het Museum of Contemporary Art in Warschau. Het M HKA heeft gaandeweg een sterk discursief en internationaal profiel aangenomen. Onder meer door zijn participatie in de museumconfederatie L’Internationale - een coalitie die de traditie van middelgrote Europese hedendaagse kunstmusea wil voortzetten - koppelt de instelling publieksgerichtheid aan een kritische ontwikkelingszin. Ten opzichte van multinationale musea en globaal opererende instellingen, heeft het M HKA ook eerder een bevragend profiel op vlak van de hedendaagse kunst- en erfgoedwerking.
Als Cultureel Erfgoedinstelling van de Vlaamse Gemeenschap werd de opdracht van het museum ambitieuzer. Via het nieuwbouwproject, met een geraamde totale oppervlakte van maximum 20.000 m², wil Vlaanderen een belangrijke impuls geven aan het cultuurbeleid. Het M HKA heeft de opdracht om de collectie hedendaagse kunst van de Vlaamse Gemeenschap uit te bouwen en zijn collectie te beheren, de collectie in een permanente opstelling te tonen, zich nadrukkelijker als onderzoeksinstelling te profileren en een archiefwerking voor beeldende kunst op te zetten.
In het organisatieschema van het museum worden vier belangrijke deelwerkingen omschreven: de collectiewerking, bibliotheek/archief, de tentoonstellingswerking en het forum. Ze werken elk met een andere logica. Ze vertegenwoordigen vier componenten of ‘sferen’ met andere kwaliteiten en gradaties van openbaarheid. Ze zijn dan ook aan andere gebruiksregimes onderworpen en hebben een ander uitrustingsniveau. De deelwerkingen veronderstellen met andere woorden een andere architecturale bepaling.
Het forum voorziet ruimte voor tijdelijke evenementen en publieksontvangst. De evenementiële capaciteit wordt er tot een vitaal en representatief onderdeel van de museale werking gemaakt. De tentoonstellingscomponent is een platform dat een seizoensgebonden en snel wisselend tentoonstellingsprogramma kan ontvangen. De collectiecomponent heeft als ruggengraat een vaste, of traag wisselende, collectiepresentatie. Het is de plek waar de collectie wordt getoond en in een historiografisch narratief wordt gevat. De bibliotheek/archief-component ondersteunt de onderzoekswerking van de instelling en is de meest intieme publieke ruimte. Ze omvat de voormalige bibliotheek van het museum en documentatiecentrum van het ICC. Als onderzoeksinfrastructuur moet ze de verdere uitbouw van het Centrum voor Kunstarchieven schragen.
Vlaanderen zoekt een ontwerpteam dat de eisen van de opdrachtgever in een polyvalente en performante infrastructuur kan vertalen en het gewenste institutionele profiel van de gepaste architecturale uitstraling voorziet. De opdrachtgever hecht veel belang aan de procesbereidheid van het ontwerpteam en verwacht dat het ontwerp in nauwe dialoog met de opdrachtgever tot stand komt.
Gezien het museale programma leent het project er zich toe om een traject met inbreng van kunstenaars op te zetten. De keuze voor een kunstenaar of een kunstenaarsbijdrage gebeurt echter bij voorkeur in nauw overleg met de opdrachtgever. Eventuele samenwerkingen worden dus liever niet op voorhand vastgelegd.
Duurzaamheid wordt hoog in het vaandel gedragen. Het principe ‘people planet profit’ moet terug te vinden zijn in het te realiseren gebouw. Om deze ambitie te realiseren wordt de duurzaamheidsmeter GRO gehanteerd bij de uitwerking van dit dossier.