Vlaamse Planningsprijs 2018 uitgereikt

Dat fossiele brandstoffen uitgeput raken en we dringend moeten overschakelen naar hernieuwbare energie beseft iedereen en aan ambitieuze doelstellingen is er geen gebrek. Maar zelden wordt nagedacht over hoe die transitie ruimtelijk vertaald moet worden, hoewel vaststaat dat dit een ingrijpende impact zal hebben op onze omgeving; denk maar aan de plek die nodig is om windturbines, zonnepanelen en andere energie-opwekkers te plaatsen. Zonder ruimtelijke doorvertaling gaan we de vraag naar de haalbaarheid van de klimaatambitie uit de weg.

Negen gemeenten

‘Energielandschap Denderland’ is een primeur voor Vlaanderen. Voor de eerste keer werd in onze regio grondig in kaart gebracht hoe duurzame energie-ambities ruimtelijk vertaald kunnen worden: waar en hoe kunnen we best hernieuwbare energie produceren, opslaan, transporteren en verbruiken? De provincie Oost-Vlaanderen analyseerde de verschillende energiebronnen en de hele energieketen voor negen gemeenten in de Denderstreek. Deze analyse brengt de omvang en de impact van de energie-opgave zeer duidelijk naar voor. De provincie ontwikkelde een visie voor de regio waarin duurzame energie als uitgangspunt wordt genomen voor ruimtelijke ontwikkelingen. Deze visie zal meteen ook een schaalsprong betekenen voor hernieuwbare energie in de regio. Het is uniek voor Vlaanderen dat de energietransitie als integrerende ruimtelijke opgave wordt aangegrepen.

Omdat het project zo innoverend is, wordt Energielandschap Denderland dan ook uitgeroepen tot winnaar van de Vlaamse Planningsprijs 2018. De jury is onder de indruk van de aanpak om muurtjes tussen beleidsdomeinen te slopen en van de duidelijke oproep tot actie, ook wat het Vlaamse niveau betreft. Bovendien gaven de betrokken gemeentebesturen aan dat ze nu over een duidelijk ruimtelijk kader beschikken dat ook antwoorden en zekerheid biedt aan investeerders.

De prijs wordt uitgereikt aan het provinciebestuur, maar de erkenning gaat evenzeer naar de negen gemeenten Aalst, Denderleeuw, Ninove, Haaltert, Affligem, Roosdaal, Liedekerke, Lierde en Geraardsbergen en naar de studiebureaus BUUR en Sweco die de opdracht uitvoerden. Common Ground nam het participatieve luik voor zijn rekening.

Nijlen

De gemeente Nijlen sleepte de prijs in de wacht voor haar beeldkwaliteitsplan en het openruimteperspectief. Het is een primeur voor de Vlaamse Planningsprijs dat een kleine gemeente de prijs wint. Meestal lopen centrumsteden en hogere overheden in de kijker omdat zij dankzij financiële steun van Vlaanderen meer in het oog springende projecten realiseren. Als gemeente met ongeveer 23.000 inwoners heeft Nijlen aangetoond dat het ook voor kleinere lokale besturen een haalbare kaart is om ruimtelijke kwaliteit bespreekbaar te maken. Nijlen koos ervoor om een Beeldkwaliteitsplan te ontwikkelen en schakelde enkele gerenommeerde bureaus in voor de uitbouw van een ‘Open Ruimte Perspectief’.

De sterke samenhang tussen beide plannen zorgde ervoor dat kernversterking en open ruimte als evenwaardige tegenhangers op de gemeentelijke agenda komen. Tien ruimtelijke krachtlijnen helpen de gemeente om in dialoog te gaan met burgers of ontwikkelaars om hen te begeleiden en te sturen. Deze tien principes schetsen tegelijk het verwachtingskader waarbinnen vergunningsaanvragen kunnen onderhandeld worden. Een aantrekkelijke online tool maakt de principes en het kader toegankelijk en bespreekbaar voor het beleid, het middenveld, burgers en ontwikkelaars.

Het gemeentebestuur besteedde ook veel aandacht aan de communicatie met onder andere het huis van de toekomst, toekomstwandelingen, digitale nieuwsbrieven, werksessies, enz … De tweede winnaar van de Vlaamse Planningsprijs is een bijzonder knap project dat inspiratie kan bieden aan andere kleine (en grotere) gemeenten die willen werken aan kernversterking en het vrijwaren van open ruimte. De jury kent de Vlaamse Planningsprijs 2018 daarom toe aan een tweede winnaar: het gemeentebestuur van Nijlen, samen met de ontwerpbureaus Plusoffice Architects en LAMA + BRUT Architecten.

In 2016 startte de gemeente Nijlen een ambitieus visietraject over de toekomst van haar kernen én het open landschap. Het beeldkwaliteitsplan zoomt in op de toekomst van de gemeente en haar woonkernen. Daarmee loopt Nijlen voorop op de betonstop. Het plan toont niet alleen hoe je de openbare ruimte beter kan inrichten om bijvoorbeeld een mobiliteitstransitie voor te bereiden, het levert ook instrumenten om ons verkaveld Vlaanderen om te vormen. Waar kiezen we voor kernversterking en waar krijgen de landschappen voorrang? Waar is de fiets koning en hoe gaan we om met doorgaand verkeer? zijn enkele vragen die werden gesteld.

Uitdagingen

Zo toont de gemeente Nijlen hoe je als middelgrote of kleine speler een belangrijke voortrekkersrol kan spelen in de transformatie van een versnipperd Vlaanderen naar een aantrekkelijke woonplek. Nijlen wil klaar zijn voor enkele grote uitdagingen zoals klimaatadaptatie, korte keteneconomieën, de mobiliteitstransitie, … en dat zonder de dorpsidentiteit te verliezen. De gemeente gaat zelfs nog een stap verder. Zo werd het planningsproces dat wisselt tussen project-, visie- en beleidsmodussen vertaald in een hervorming van de eigen werking. De structuur van de administratie zelf werd de aanleiding tot een vernieuwde manier van werken. Zo verandert de ruimtelijke planning van Nijlen van een regeltjesloket in een praat- en doeloket waar kwaliteitsdialogen voorrang hebben op kroonlijsten en bouwdieptes.

In het beeldkwaliteitsplan voor de dorpen wordt via participatie en cocreatie gewerkt aan ruimtelijke vragen die vaak beleidsdomeinen overschrijden: Mobiliteit, Lokale Economie, Dorpsvoorzieningen, Landschap, Vergunningenbeleid en Publieke Ruimte. Om voorbij een louter esthetische discussie te geraken over hoe je mag bouwen zet dit project in op de transformatiestrategieën die nodig zijn om tot een echte trendbreuk in het verkavelingsdenken te komen en een cultuur van ‘waardenopbouw’ te installeren.

Daarbij gaat elk project over de bijdrage die het kan leveren voor brede en gedragen doelstellingen zoals het beleid die vooropstelt. De betonstop kan worden voorbereid op een verteerbare manier waarbij de dorpskernen zich voort kunnen ontwikkelen naar kwalitatieve woongemeenschappen passend bij hun knooppuntwaarde en voorzieningenniveau, zonder daarbij de hele historische structuur te hertekenen.

De cultuurtransitie die Nijlen wil inzetten neemt het brede beroepsveld én de bewoners mee in deze denkoefening. Hier gaat men dus verder dan plannen schrijven en worden onder meer toekomstwandelingen, debatavonden, tijdelijke installaties en leerdialogen georganiseerd. De gemeente werkt sindsdien met specifieke instrumenten. De ontwerpprincipes rond ‘dorpseigen gevels’ maken een kwaliteitsgesprek over kleuren en smaken mogelijk. Telkens staat de kwaliteitsdialoog voorop. De regulerende rol van de overheid wordt uitgebreid met taken zoals inspireren, stimuleren en regisseren. De tools zijn raadpleegbaar door ontwikkelaars, bewoners en ontwerpers op het digitale platform van de gemeente.

VRP-Afstudeerprijs 2018

De jaarlijkse VRP-Afstudeerprijs voor het meest inspirerende eindwerk gaat naar Sofie Dascotte (Universiteit Antwerpen) voor het eindwerk ‘Collectieve enfilade versus stedelijke enclave, van een stedelijke ingreep tot een collectief netwerk’. Dit werk doet nadenken over de stad en de publiek-private verhoudingen. Door inspirerende beelden laat Sofie zien hoe een herinrichting van het publieke domein (straten en pleinen) en een meer collectieve inrichting en ontsluiting van de binnenruimtes van woonblokken kunnen leiden tot een aaneengesloten netwerk van leefruimtes in de stad.

Hoewel het eindwerk bij de jury nog vragen oproept (onder meer naar het draagvlak voor het collectief maken van de binnenruimten van bouwblokken, naar de haalbaarheid van het terugdringen van autoverkeer tot een beperkt aantal hoofdassen, naar de juiste balans en overgang tussen publieke en private ruimtes, …) kan de jury zich vinden in het voluntaristische en uitnodigende karakter van het eindwerk. Sofie Dascotte toont een inspirerende richting om te bouwen aan een meer collectieve en leefbare stad van de toekomst.

De tweejaarlijkse VRP-Planningsprijs wordt sinds 2004 uitgereikt. De prijs lauwert innovatieve en stimulerende initiatieven die bijdragen tot een duurzame, kwaliteitsvolle ruimtelijke ontwikkeling. Het kan gaan om studies, plannen of ontwerpen. De vzw Vlaamse Vereniging voor Ruimte en Planning (VRP) groepeert sinds 1997 ruimtelijke planners en stedenbouwkundigen uit Vlaanderen en Brussel.

Onder de ongeveer duizend leden bevinden zich vaklui uit de academische wereld, de privésector en overheidsdiensten. Daarnaast zoekt de VRP ook aansluiting bij disciplines, organisaties en activiteiten op het raakvlak van stedenbouw en ruimtelijke planning (wonen, mobiliteit, open ruimte, economie, wetgeving, monumentenzorg, vastgoed, natuur, toerisme, gezondheid, …).