Vlabo realiseert 18 appartementen in het Hellegat in Niel

Van oudsher werden in Niel in het gehucht Hellegat bakstenen gebakken in houtovens. Later werden deze vervangen door klampovens op steenkool. De grote productiedoorbraak vond plaats tussen 1835 en 1840 door het grootschalig gebruik van steenkool dankzij de realisatie van het kanaal Brussel-Charleroi in 1827-1832 en de komst van de toen revolutionaire ringovens, die gekenmerkt worden door hoge schouwen. Na de Tweede Wereldoorlog en tot het einde van de jaren ‘60 van vorige eeuw werden de hoogste productiecijfers genoteerd. In de daarop volgende jaren (1965-1970) kwam in de Rupelstreek de automatisering op gang.

 

Behalve pannen en tegels werden hier ook Klinkaarts gefabriceerd, stenen met een hoge druk- en slijtageweerstand. Klinkaart is ook bekend dankzij de gelijknamige roman van Piet Van Aken waarin hij de eerste werkdag beschrijft van een twaalfjarig meisje in een steenbakkerij. Van dat verhaal werd later ook een film gemaakt.

 

Vanaf 1975 tot 1985 begon het verval van de steenbakkerijen in de regio van Niel wegens de sterke stijging van de energieprijzen, de concurrentie van steenbakkerijen uit andere regio’s en het gebruik van nieuwe bouwmaterialen. Grote delen van de voormalige steenbakkerijsites van het Hellegat werden vanaf de jaren ‘90 van vorige eeuw verkaveld en bebouwd en ook langs de Rupel verschenen een aantal appartementsblokken.

 

Van de voormalige steenbakkerij De Neef-Landuyt, die actief was in het Hellegat, blijven vandaag enkel nog een paar restanten bewaard aan de huidige Struyfstraat en Pastoor Huyghestraat waaronder de woning van de meesterstoker (de steenoven moest dag en nacht blijven branden) samen met één van de vier ringovens en een oude fabrieksschoorsteen.

 

Schoorsteen

 

Wonderwel wist tot vandaag één fabrieksschoorsteen vlak langs de Rupel stand te houden samen met een restant van een waterkeringsmuur. Om dit terrein op een kwalitatieve manier te bebouwen en in te vullen wendde de privé-eigenaar van het terrein en de schouw zich tot Vlaanderen Bouwt vzw.
 
De oude schoorsteen was niet vastgesteld als bouwkundig erfgoed en zo was er de mogelijkheid om de schouw af te breken om het terrein te maximaliseren voor bebouwing. Vlabo informeerde tevergeefs bij het lokale bestuur of er interesse was om de schouw over te nemen. Uiteindelijk besliste Vlabo zelf dat de schouw waardevol was voor de historiek van de plek en dat het toekomstige bouwproject op de site respect zou moeten tonen voor de schouw en de omgeving. Tevens werd ook opgelegd in het bouwdossier dat de schouw gerestaureerd diende te worden.

 

In verdere samenspraak met de gemeente Niel slaagde Vlabo erin om een projectdefinitie uit te werken voor het terrein die de goedkeuring kreeg van de gemeenteraad van Niel en van de twee betrokken privé-grondeigenaars. 

 

Projectregisseur Vlabo

 

Al meer dan 32 jaar treedt Vlabo vzw op als projectregisseur voor lokale besturen en privé-grondeigenaars. Zodra alle partijen groen licht hadden gegeven over het wedstrijdbestek van Vlabo kon het wedstrijdbestek bekend gemaakt worden aan aannemers en ontwerpers. Aannemers en ontwerpers dienen in te schrijven als bouwteam waarbij de ontwerper een project uitwerkt conform de krijtlijnen van het bestek. De aannemer maakt op dit ontwerp een prijsberekening. Omdat betaalbaarheid één van de selectiecriteria is én een doelstelling van Vlabo is de wisselwerking tussen ontwerper en aannemer belangrijk en dienen zij elkaar in evenwicht te houden.

In totaal ontving Vlabo zes inzendingen voor de site waarna een selectiecommissie aan de slag kon. De ingezonden projecten werden beoordeeld door een jury van deskundigen op verschillende criteria: woonkwaliteit, architecturale kwaliteit, stedenbouwkundige kwaliteit, duurzaamheid en technieken en betaalbaarheid.

 

Behalve vier vertegenwoordigers van het lokale bestuur bestond de jury uit afgevaardigden van Bouwunie, de Vlaamse Confederatie Bouw, het Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor de Bouw en een deskundige architectuur samen met de twee privé-grondeigenaars.

 

Uit de zes inzendingen werd het project van SAN-CMU architecten uit Bornem unaniem gekozen door alle leden van de selectiecommissie voor realisatie. Het project stelt twee middelhoge gebouwen met 18 appartementen voor die vernuftig werden ingeplant op de site zodat doorkijk naar de Rupel en naar de oude schoorsteen mogelijk blijft. De onregelmatige voetafdruk van de twee gebouwen respecteert het terrein en de dijk. De ondergrondse parking verbindt beiden gebouwen met elkaar. Door de afgeknotte onregelmatige vormen van de gebouwen worden zo ruim mogelijke zichtlijnen behouden doorheen het project. Bijkomend komt dit ook de ten goede aan het uitzicht vanuit de appartementen en in het bijzonder vanop de terrassen. Alle bewoners hebben zicht op de Rupel. Het project heeft geen voorkant, achterkant of zijkant omdat de twee bouwvolumes zich langs alle zijden perfect aanpassen aan de omgeving.

 

Vergunning

 

Ondanks de proactieve medewerking en goedkeuringen van het lokale bestuur bij opmaak van de projectdefinitie en de selectie van het project werd het een ‘helse’ rit voor het bouwteam om de bouwergunning van het project te bekomen. Zelfs na een aantal verfijningen en verbeteringen aan het project naar aanleiding van de lokale bekommernissen over bouwhoogte en densiteit wenste de gemeente Niel niet langer te participeren in het bouwteam. En het ging van kwaad naar erger want tot tweemaal toe verleende de gemeente Niel negatief advies voor de vergunning.

Gelukkig, en dit in de eerste plaats voor het project, erkenden de stedenbouwkundige instanties van provincie Antwerpen wel de ruimtelijke en architecturale kwaliteiten van het project. Na verschillende jaren juridische strijd, twee omgevingsaanvragen, tweemaal een uitspraak van de deputatie van de provincie Antwerpen en vooral door de volharding van de aannemer, de architect en Vlabo kreeg het project een uitvoerbare vergunning.

 

Inmiddels zijn de twee woonvolumes gerealiseerd en verliep de verkoop van de appartementen bijzonder vlot. Niet alleen de nieuwe bewoners genieten van Residentie Argile maar ook de vele wandelaars en fietsers op het jaagpad van de Rupel zijn aangenaam verrast door de komst van dit hedendaagse en eigenzinnige woonproject dat zich naast de gerestaureerde fabrieksschouw achter de dijk heeft genesteld.

 

Bouwteam

 

Projectregisseur: Vlaanderen Bouwt vzw, Betekom
Ontwerper: SAN-CMU architecten, Bornem
Aannemer: DCA Woonprojecten, Olen