“Het systeem staat niet meer in zijn kinderschoenen, het is al een stevige puber”

Tom Ryckaert, projectarchitect en bestuurder bij het in Gent gevestigde architectenbureau Beel architecten, schetst hoe een project dat nog in de steigers staat, Borgerwijk in Sint-Katelijne-Waver, en een reeds ver gevorderde opdracht, De Nieuwe Dokken in Gent, het aanpakken. Bij Borgerwijk gaat het om een ambitieuze reconversie van een historische site naar een groene en duurzame woonwijk, terwijl het bij Nieuwe Dokken - aan de oostzijde van het Handelsdok - draait rond wat we een ‘smart district’ kunnen noemen, waar minder en slimmer energie verbruiken hoog op de agenda staat.

Beide projecten werken samen met een externe partij, die aan de hand van een soort abonnementsformule energie verkoopt aan de gebruikers. Bij Borgerwijk zal vooral ingezet worden op geothermie, waarbij een BEO-veld, oftewel Boorgat-Energie-Opslag-veld, via de vloerverwarming voor een aangename binnentemperatuur zorgt in de winter én de zomer. Naast dit systeem zal ook gebruik gemaakt worden van warmtepompen en zonnepanelen. Bij De Nieuwe Dokken maakt men gebruik van de zogenaamde ZAWENT-technologie, waarbij ZAWENT staat voor zero afvalwater met energie- en nutriëntenterugwinning. Energie, water en voedingsstoffen komen in een interne kringloop terecht om verspilling te verminderen, en dit in samenwerking met een nabijgelegen industrieel bedrijf (Christeyns, een grote speler op de internationale detergentenmarkt).

De definitie van een ESCo stelt dat die via een Onderhouds- en Energieprestatiecontract (OEPC) het volledige traject van energie-efficiëntieprojecten beheert. Hierbij wordt de vergoeding van de ESCo louter betaald op basis van de behaalde resultaten, waardoor maximale efficiëntie wordt bereikt en financiële drempels voor organisaties worden verlaagd, omdat zij geen grote kapitaalinvesteringen hoeven te doen en de risico's delen met de ESCo. Hoe gaat dit in zijn werk bij De Nieuwe Dokken en Borgerwijk?

Tom Ryckaert: “Ik wil eerst en vooral meegeven dat je deze manier van werken niet superrevolutionair mag noemen. Dat het in België minder gekend is, komt vooral door onze geschiedenis van individualisme bij het wonen. Het is geen toeval dat deze vorm van werken met een ESCo meer en meer in de kijker loopt nu we steeds meer in de richting van collectief wonen (moeten) kijken.”

“Concreet vertaald naar Beel architecten staat centraal dat we een grote voorstander zijn van collectiviteit. Daarbij streven we ernaar om heel veel partijen in dezelfde richting te doen kijken en ontwerpen we met een zicht op een groter geheel met, bijvoorbeeld, gedeelde ruimtes. Daarbij kijken we dus ook naar technieken voor koelen en verwarmen, weg van het individuele vlak. Goed daaraan is dat je soms in bepaalde woningen een vermenging van functies hebt, waarbij louter daardoor alleen al enorme winst te boeken valt. Bijvoorbeeld: soms vraagt de een warmte en de ander koeling. Dan kun je die op elkaar aansluiten en nadenken over hoe er via het collectieve winst kan worden geboekt. Je denkt dus meteen al ruimtelijk, waarbij één globaal systeem beheerd wordt met een centrale stookplaats. De energie kan gegenereerd worden op diverse manieren. Een warmtepomp, al dan niet gecombineerd met een geothermische installatie, enzovoort…”

Hoe gaat dit dan in zijn werk bij De Nieuwe Dokken en Borgerwijk?

Tom Ryckaert: “Interessant aan De Nieuwe Dokken, waarvan de derde fase al een tijdje afgewerkt is, is dat de warmte gedeeltelijk afkomstig is uit de vlakbij gelegen industrie die restwarmte geeft. Dit project illustreert hoe je op zoek gaat naar een balans tussen plussen en minnen. We nemen restwarmte af van de industrie en in ruil wordt het water van de woningen allemaal verzameld en gezuiverd en teruggenomen door Christeyns, als proceswater, wat geen drinkwaterkwaliteit hoeft te hebben. Nog mooier is dat de bewoners ook alle organische afval verzamelen, waarbij met behulp van een speciaal snelcomposteringsproces via een vermaler energie wordt onttrokken voor de verwarming.”

“De moraal van het verhaal is dat je de samenwerking met een ESCo vooral breed moet bekijken. Het leuke aan dergelijke grote projecten is dat je, als je met mensen in zelfde richting kijkt, héél veel synergiën weet te vinden. Zo word je energieneutraal en voor de bewoners zelf komt er een soort ontzorging door het werken met een ESCo (red: in Gent is dit DuCoop, een coöperatieve vennootschap die is opgezet om te investeren in duurzame technieken voor De Nieuwe Dokken en om deze ook uit te baten). Dat bedrijf neemt de hele investering voor zijn rekening, waarbij je als afnemer niet moet investeren in een verwarmingsinstallatie, maar waarbij je betaalt ‘as a service’.”

“Een project als Borgerwijk is al evenzeer een mooi voorbeeld van hoe je in kunt spelen op het steeds compacter en ‘densere’ wonen. Borgerwijk wordt een nieuwe, 80.000 m² grote, multifunctionele zorg- en wooncampus, waarvan de definitieve afwerking in 2028 is voorzien. Centraal staat het zingeven van ‘samenleven’, terwijl dit samenvalt met de specifieke behoeften van elke bewoner. Heel speciaal is dat je te maken krijgt met een zeer hybride plaats, waar residentiële functies vermengd worden met andere, zoals kantoren of zelfs een dokterspraktijk. Dit betekent dat je net als bij De Nieuwe Dokken mengvormen van koelen en verwarmen kunt hebben, waarbij ‘energie’ van de een naar de ander wordt doorgesluisd.”

“Omdat dit een project is met een enorme omvang was het meteen duidelijk hoe interessant het was om alles te centraliseren, nadat geopteerd was voor geothermie. Hier was het zinloos om iedereen met zijn eigen warmtepomp te laten werken, maar om integendeel een samenwerking op te zetten met een partij die er alle belang bij heeft om dit op een efficiënte en duurzame manier te doen. Dankzij de samenwerking met een ESCo, waarbij onlangs werd besloten dat dit Comtis Energy zal worden, worden de aanleg en het beheer en onderhoud van de (klimaat-)installaties van gebouwen door deze partij overgenomen. Zo ontstaat een gegarandeerde energiebesparing, inclusief de financiering ervan. Dit gebeurt kostenneutraal, dus zonder investeringskosten voor de vastgoedeigenaar.”

Hoe moeten we de toekomst zien van deze samenwerking met ESCo’s?

Tom Ryckaert: “Het antwoord daarop is al grotendeels gegeven, denk ik. Als je ziet voor welke uitdagingen we staan, dan denk ik dat er alleen nog maar meer naar collectieve oplossingen moet worden gezocht. Condenser wonen, wordt meer en meer een noodzaak, terwijl we ook vele steden alleen maar zien blijven groeien, zoals in Gent.”

“Interessant is dat we steeds meer nieuwe spelers zien opduiken. Zoiets bevordert de keuze en staat de markt toe te groeien. Laat ons zeggen dat het systeem absoluut niet meer in zijn kinderschoenen staat, maar inmiddels een stevige puber is. Voor ons als architect kan een samenwerking met een ESCo grote voordelen hebben, zeker als de andere partij al in een vroeg stadium bij een project wordt betrokken. Zo leveren nieuwe partijen rond de tafel al eens frisse ideeën aan en leren we vaak nog op technisch vlak bij. Als iedere speler zich dan aan de hand van een goed businessplan achter dezelfde visie of strategie schaart, kan dit enkel maar een goede zaak zijn.”