Hergebruiken van bouwmaterialen in de praktijk

Hergebruikinventaris

De ‘hergebruikinventaris’ is een belangrijke hulp bij elk recuperatieproject. Hij kan opgesteld worden door de bouwheer, de architect, de aannemer of het studiebureau. Deze inventaris verzamelt informatie over de elementen die aanwezig zijn in het te renoveren of te slopen gebouw. Het is een hulpmiddel bij de communicatie en de besluitvorming en dient eveneens als basis om het hergebruikpotentieel van de materialen in te schatten (zie afbeelding 1). Om het opmaken van een dergelijke inventaris te vergemakkelijken, werd er in het kader van het FCRBE-project (zie kaderstuk) een gids gecreëerd, die te vinden is op de website www.nweurope.eu (onder ‘FCRBE guides’).

Het hergebruiken van een bouwelement hangt onder meer af van de mogelijkheid om het te demonteren en van het gemak waarmee dit kan gebeuren. Zo is de demonteerbaarheid van metselwerk nauw verbonden met meerdere factoren, waaronder de mortelsamenstelling. Bakstenen die bijvoorbeeld gemetseld zijn met een zachte mortel (kalkgebonden of op basis van een cement-kalkmengsel) kunnen doorgaans gemakkelijker gedemonteerd en schoongemaakt worden dan bakstenen die gemetseld werden met een cementgebonden mortel.

Het is dus aangeraden om zo snel mogelijk ter plaatse een demontageproef uit te voeren teneinde:

• de doeltreffendste demontagetechniek te bepalen
• eventuele proefstukken te nemen
• de nodige tijd voor het ontmantelen in te schatten
• een recuperatiegraad van de materialen te ramen die aan de betrokken partijen meegedeeld moet worden.

Ontmantelen

Ontmantelen verschilt in veel opzichten van slopen. Het vereist een zekere planning en aangepaste demontagetechnieken om de materialen zorgvuldig te verwijderen, alsook een goede coördinatie tussen de verschillende bouwberoepen om de materialen niet te beschadigen.

Vanaf het begin van het hergebruikproject moet bepaald worden waarvoor de gerecupereerde elementen bestemd zijn. Ze kunnen verkocht worden op de markt voor hergebruikmaterialen (zie Opalis hierna), ter plaatse of in een ander project hergebruikt worden, doorverkocht worden via onlineplatformen of simpelweg weggegeven worden aan organisaties zoals de federatie Ressources (www.res-sources.be). In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest kan men eveneens contact opnemen met het ‘Platform van de actoren voor het hergebruik van bouwelementen’ (www.hergebruik-bouw.brussels). Afhankelijk van de bestemming van de materialen zullen bepaalde handelingen, zoals sorteren, schoonmaken, herstellen, opslaan en vervoeren, nodig zijn om ze geschikt te maken voor hergebruik.

Bouwen met hergebruikmaterialen

Hergebruikmaterialen kunnen verkregen worden via Opalis (https://opalis.eu/), een onlinegids van gespecialiseerde leveranciers in België, Frankrijk en Nederland. Sommige van hen hebben ook een onlineverkoopplatform. De materialen kunnen eveneens bij andere aannemers of particulieren aangekocht worden.

Om een prijs voor een offerteaanvraag te kunnen bepalen, moet er een analyse van de hergebruikmarkt uitgevoerd worden. Men dient erop te letten dat de materialen in voldoende hoeveelheden en op vrij constante wijze te verkrijgen zijn en dat ze homogene eigenschappen hebben. Ook hier kan de Opalis-gids nuttig zijn, omdat hij informatie over de beschikbaarheid en de prijzen van de materialen bevat.

Het is evenzeer belangrijk dat de clausules in de bestekken aangepast zijn aan hergebruikmaterialen. Om de ontwerpers daarbij te helpen, stelt Wallonië in het kader van het CCTB 2022 (Cahier des charges type-bâtiments 2022) 70 clausules met betrekking tot hergebruikprojecten voor. Ze kunnen geraadpleegd worden in de rubriek ‘Téléchargements du CCTB’ op de website van Wallonië (https://batiments.wallonie.be/; enkel beschikbaar in het Frans).

Net zoals nieuwe materialen, moeten hergebruikmaterialen aan enkele technische eisen voldoen. Daarom moeten bepaalde prestaties in het laboratorium getest worden (zie afbeelding 2). Er bestaan echter alternatieven voor deze meestal dure proeven. Zo werd in het Buildwise-artikel 2020/01.07 een procedure voorgesteld, die verder uitgewerkt werd in een document van het BBSM-project (Bâti bruxellois source de nouveaux matériaux) en toegepast werd op vijf materiaaltypes. Meer informatie hieromtrent is te vinden in de rubriek ‘Publicaties’ van de projectwebsite (www.bbsm.brussels).

Aangezien vele oudere hergebruikmaterialen in tal van opzichten verschillen van nieuwe materialen, zullen de uitvoeringsmethodes die momenteel de voorkeur genieten, niet altijd de meest geschikte zijn. Zo kan een hergebruikte baksteen zich bij vorst anders gaan gedragen als hij gemetseld is met een mortel met een andere samenstelling dan de oorspronkelijke mortel. Het kan dus aangeraden zijn om de mortelsamenstelling aan te passen.

Bron: het artikel ‘Hergebruik van materialen in de praktijk’ van ir.-arch. Florence Poncelet, onderzoekster bij het laboratorium ‘Duurzame en circulaire oplossingen’, in het Buildwise Magazine van november-december 2022. Het werd opgesteld in het kader van C-Tech, Technologische Dienstverlening gecoördineerd door Buildwise in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Enkel het originele artikel, te vinden op www.buildwise.be, geldt als referentie.

HET FCRBE-PROJECT

In het kader van het FCRBE-project (Facilitating the Circulation of Reclaimed Building Elements in Northwestern Europe) werden 37 proefprojecten rond het recupereren en hergebruiken van materialen opgevolgd. De projectpartners hebben lessen kunnen trekken over goede hergebruikpraktijken en hulpmiddelen kunnen testen voor het ondersteunen van de bouwprofessionals. Aansluitend hierop zal er binnenkort een specifieke praktische gids ter beschikking gesteld worden van de algemene aannemers, afwerkingsbedrijven, timmerlieden, schrijnwerkers, dakdekkers en sloopbedrijven.