Duurzame huisvesting: hoe kunnen we bestaande woningen efficiënter hergebruiken?

Huisvesting is een cruciaal onderwerp in heel Europa; veel landen hebben immers te maken hebben met een huizencrisis. Naast de behoefte aan meer woningen is het een grote uitdaging de vraag in evenwicht te brengen met duurzaamheid en de klimaatcrisis.

Hoewel het bouwen van nieuwe huizen een deel van de oplossing is, hoor je vaak dat de meest duurzame huizen, al bestaande woningen zijn. Met andere woorden, het is in veel gevallen beter om wat we al hebben aan te passen, het zogenaamde retrofitten, dan te beginnen vanaf nul.
Dus hoe kunnen we de Europese huizen aanpassen zodat ze duurzamer worden - en wat zijn de uitdagingen en kansen die daarbij spelen?

De voordelen van het retrofitten van bestaande huizen lijken op papier vrij helder. Op individueel niveau kunnen oudere, inefficiënte huizen extreem duur zijn voor eigenaren en bewoners, wat kan leiden tot financiële stress. Denk bijvoorbeeld aan de kosten om een ouder huis te verwarmen.

Maak ook vanuit het duurzaamheidsperspectief zullen landen hun woningvoorraad moeten verbeteren om hun doelstellingen voor CO2-uitstoot te halen. Tenslotte zijn in de EU alle gebouwen samen alleen al, verantwoordelijk voor 25% van de uitstoot van broeikasgassen. Als gevolg daarvan is er een groeiende vraag naar retrofitting, met een oproep van de Europese Commissie om tegen 2030 elk jaar 3% van de gebouwen grondig te renoveren.

Maar tot nu toe werd retrofitting veelal op kleine schaal toegepast. Dat betekent dat projecten vaak stuksgewijs en reactief aangepakt worden om tegemoet te komen aan kortetermijn behoeften: bijvoorbeeld het repareren van een lekkend dak of tochtige ramen. En helaas, omdat projecten vaak aan de laagste bieder werden gegund, was de kwaliteit niet altijd hoog - en was er bijgevolg weinig stimulans voor bedrijven om te innoveren.
Om de duurzaamheidsdoelen te halen, zal retrofitting van woningen in heel Europa moeten worden uitgebreid. In het Verenigd Koninkrijk zou het bereiken van de gewenste net-zero economie in 2050 betekenen dat er de komende drie decennia een miljoen huizen per jaar gerenoveerd moeten worden. Maar dat betekent ook dat vraagstukken over retrofitting moeten worden aangepakt.

Bij retrofitting moeten kosten en baten tegen elkaar worden afgewogen, en daarnaast moeten bij zulke projecten veel andere afwegingen worden gemaakt. Eén daarvan is het behouden van mooie aspecten van oude huizen. Want hoewel oudere huizen minder energie-efficiënt zijn, hebben ze vaak veel aantrekkelijke kenmerken.
Daarnaast heeft retrofitting ook impact op bewoners. Aan de ene kant moeten bewoners bij grootschalige renovatieprojecten vaak verhuizen, wat ontwrichtingen veroorzaakt en de kosten verhoogt. Maar aan de andere kant kan een opgewaardeerde woning de levenskwaliteit van bewoners op de lange termijn verbeteren, met een woning die warmer, weerbestendig en betaalbaar is.

De belangrijkste overweging is misschien wel het financiële aspect. Voor zowel individuele eigenaren als verhuurders in de publieke en private sector kan het moeilijk zijn om de investering in moderniseringen te rechtvaardigen met het oog op kostenbesparingen op de lange termijn. De inzet van technologie kan hierbij helpen op een aantal manieren.

Vier manieren waarop technologie ingezet kan worden voor retrofitting

1.    Nauwkeurige digitale plannen met veel data, voor slimmer plannen en effectiever onderhoud

Het plannen van retrofitting-projecten kan worden bemoeilijkt door een gebrek aan nauwkeurige informatie. Vooral wanneer het gaat om oudere gebouwen kunnen plannen onvolledig of verouderd zijn, of kunnen belangrijke gegevens ontbreken.
Wanneer eigenaren nauwkeurige digitale plannen laten maken die veel data bevatten, zoals BIM-modellen, krijgen ze inzichten waarmee ze renovaties effectiever kunnen organiseren - door naar meerdere opties te kijken en samenwerking met specialisten in duurzame technologieën mogelijk te maken.
Digitale plannen kunnen ook voordelen bieden richting de toekomst. Bijvoorbeeld door facilitaire teams in staat te stellen, gebouwen op een kostenefficiëntere, energiezuinigere manier te onderhouden. Door de gebruikte materialen nauwkeurig vast te leggen, kunnen eigenaren ook de basis leggen voor eventuele toekomstige renovaties.

2.    Moderne bouwmethodes maken goedkopere en snellere retrofits mogelijk

Moderne bouwmethoden kunnen helpen om de beperkingen van retrofitting te verhelpen. Retrofitting kan immers duur en tijdrovend zijn of fragmentarisch en van lage kwaliteit. De Stichting Energiesprong is een samenwerking aangegaan met de bouwsector om een "heel gebouw"-aanpak te creëren, waarbij gebruik wordt gemaakt van geprefabriceerde onderdelen.
Gevels van gebouwen worden in fabrieken gebouwd, inclusief isolatiemantels, ramen, daken en deuren. In plaats van gebreken zoals scheuren of lekken één voor één aan te pakken, wordt het gebouw in één keer verbeterd. Deze aanpak is vaak sneller, waardoor de overlast voor bewoners tot een minimum wordt gereduceerd. Bovendien beperkt prefabricage de variabelen, wat leidt tot reproduceerbare projecten voor grote Vereniging van Eigenaren (VvE), VvE-beheerders en woningcorporaties.

3.    Data gebruiken als fundament voor retrofitting business cases

Het kan moeilijk zijn voor VvE's en corporaties om de totale impact van aanpassingsprojecten in te schatten. Naast de daadwerkelijke impact van verbeteringen op het vlak van CO2-uitstoot, zijn er factoren als luchtkwaliteit, gezondheid in huis en de impact op de lokale economie. Na voltooiing van projecten is het niet eenvoudig om de kosten en baten te evalueren en verbeteringen voor de toekomst vast te stellen.

Om grootschalige renovaties in Europa mogelijk te maken, is het verzamelen van consistente, zinvolle data dan ook essentieel. Daarom werd het Build Upon 2 (BU2) programma opgezet met als doel meerdere effecten van de renovatie van gebouwen te meten, met een reeks meetbare indicatoren die op stadsniveau kunnen worden gebruikt. BU2 wordt al gebruikt door meer dan twintig steden, waaronder Dublin, Padua en Leeds.

Door van data-analyse de standaard te maken, kan overheidsbeleid worden onderbouwd en kunnen woningcorporaties een sterkere business case opbouwen voor toekomstige projecten, waardoor meer financiering kan worden vrijgemaakt. Verder zal het VvE's en andere woningeigenaren helpen om projecten op te leveren die  efficiënter zijn en meer impact hebben.

4.    De basis op orde met digitale bouw

Fouten kunnen de duurzaamheid van een retrofitproject, of welk bouwproject dan ook, aanzienlijk verslechteren. Daarnaast kunnen ze  zowel duur als schadelijk zijn voor het milieu, onder meer door verspilling van energie en extra materialen. Erger nog, fouten bij het installeren van milieuvriendelijke voorzieningen betekenen dat ze waarschijnlijk jarenlang niet goed werken. Digitale constructieplatformen kunnen teams helpen om in één keer goed te bouwen door ervoor te zorgen dat up-to-date informatie, zoals een BIM-model, altijd toegankelijk is.
Samenwerking en het delen van kennis kan ook bijzonder belangrijk zijn wanneer meerdere specialisten samenwerken aan een renovatieproject. Het direct delen van informatie binnen zulke IT-platformen betekent dat iedereen toegang heeft tot de informatie die ze nodig hebben, op elk willekeurig moment én dat ze in realtime kunnen samenwerken.

Betaalbare groene woningen

Om duurzamer te worden, zijn Europese bouwbedrijven van plan om de komende vijf jaar gemiddeld € 900.000 te investeren. Het aanpassen van projecten zal altijd een kwestie van balanceren zijn. Maar met betere data, moderne bouwmethoden en de juiste basisprincipes kunnen we renovatieprojecten opschalen en efficiëntere huizen creëren, die op hun beurt beter zijn voor de mensen die erin wonen.