Van gesloten klooster naar open zorgsite

De restauratie van het klooster uit de 17e eeuw respecteerde het religieuze en sociale verleden van het gebouw. Het deed door de eeuwen heen dienst als hospitaal en als school en internaat voor blinde en dove meisjes en later ook kinderen met een verstandelijke beperking. Vandaag biedt het plaats aan een hedendaags zorgprogramma, gecombineerd met kleinschalige publieksfuncties. “De restauratie betrof zowel het interieur als het exterieur van de kapel en het klooster, met ingrepen die de historische context respecteren, maar het gebouw tegelijk klaarstomen voor een nieuw gebruik. Het klooster herbergt vandaag kantoren, vergaderzalen, ontvangstruimtes en verhuurbare multifunctionele zalen. De kapel kreeg een museale functie en culturele invulling. Het uitgangspunt van die ingrepen was het klooster hertekenen vanuit zijn geest. We hebben dus niet de vorm nagevolgd, maar wel de betekenis bewaard”, vertelt ontwerper Erik Martens.

Demontage en dialoog

Een kernuitdaging was het leesbaar houden van het oorspronkelijke complex, ondanks de veelheid aan historische verbouwingen. De zuidvleugel (Blok A), in 1845 herbouwd en in 1933 verhoogd, werd volledig afgebroken en vervangen door een lichter, meer contextueel volume. Erik Martens daarover: “Het bestaande volume was te groot, te breed, te bombastisch. Het ontnam licht en rust aan de site. We hebben het vervangen door een architecturaal gebaar dat opnieuw ruimte maakt.” De nieuwe invulling van Blok A is gebaseerd op proporties en typologieën van Capucijnenkloosters, maar met een hedendaagse vertaling. Op niveau 0 fungeert het als ontvangst- en wachtruimte, op niveau 1 vormt een dakterras een groene buitenruimte. De gevel werd opgebouwd als pergola, waar klimplanten ruimte krijgen. Een knipoog naar de oorspronkelijke kloostertuin.

Een ander voorbeeld van de architecturale strategie is de transformatie van de traphal (Blok F) tot een transparant geheel. “De traphal groeide door de jaren heen uit tot een rommelig knooppunt. We hebben geopteerd voor een radicale ingreep en hebben de constructie vervangen door een nieuw, transparant volume - volledig in glas – dat een nieuwe trappartij en lift huisvest. Het is opnieuw een vertaling van onze visie om het oude klooster weer vrij te laten ademen. De glazen traphal maakt de structuur opnieuw leesbaar én toegankelijk”, aldus Erik Martens.

Ook de keuken werd gereconstrueerd. In de jaren ’50 werd de oorspronkelijke keuken vervangen door een functioneel, maar weinig harmoniërend volume. Voor de nieuwe ontwerpvisie vertrok het ontwerpteam van de oorspronkelijke contouren, op basis van historische kaarten en foto’s. Zo ontstaat opnieuw een harmonisch geheel, inclusief de heraanleg van een verhoogde kloostertuin.

Moderne discretie

De restauratie vroeg een nauwgezette aanpak, met aandacht voor stabiliteit, comfort en erfgoedwaarde. Een eerste belangrijke ingreep was het herstel van de structuur: kapconstructies, tongewelven en metselwerk werden zorgvuldig gerestaureerd met traditionele kalkmortels. Die materiaalkeuze vertaalt de restauratieve filosofie: waar mogelijk werd bewaard en hersteld, waar nodig werd subtiel vernieuwd. Zo werden verder ook kalkpleisters en leembepleistering toegepast in de historische vleugels, kwam opnieuw eiken schrijnwerk in bestaande raamopeningen en werden hedendaagse toevoegingen, zoals keukenelementen of sanitair, vormgegeven in sobere materialen – wit, zwart of houtfineer – zonder de aandacht van het erfgoed af te leiden. “We hebben telkens gekozen voor architectuur die zich nederig opstelt tegenover de plek”, besluit Erik Martens.

Daarnaast werden moderne technieken discreet geïntegreerd in het gebouw. HVAC-installaties, elektriciteit en sanitair werden weggewerkt in valse vloeren en strategisch geplaatste schachten, zonder afbreuk te doen aan de historische elementen. Ook op het vlak van thermisch comfort werd ingegrepen: binnenisolatie met dampopen materialen en het gebruik van dun dubbel glas in de bestaande raamkaders zorgen voor een verbeterde energieprestatie binnen de erfgoedgrenzen. Tot slot werd de toegankelijkheid sterk verbeterd met de toevoeging van een nieuwe lift, toegangshellingen en verbrede circulatiezones, zodat het gebouw vlot bruikbaar is voor iedereen.

Plek voor zorg en ontmoeting

Vandaag combineert het Capucijnenklooster zorg, erfgoed en gemeenschapsactiviteiten. Het is een serene plek waar zorggebruikers, medewerkers en bezoekers elkaar ontmoeten in een infrastructuur die het historisch karakter ondersteunt in plaats van overneemt. Deze restauratie is een mooi toonbeeld van hoe religieus erfgoed kan worden herbestemd, niet door het verleden te bevriezen, maar door het opnieuw bruikbaar te maken met eerbied en visie.

We hebben het klooster hertekend vanuit zijn geest en daarbij maximaal de betekenis bewaard. We hebben gekozen voor architectuur die zich nederig opstelt tegenover de plek.