Lode Godderis over het reduceren van arbeidsongevallen in de bouw

Bouwkroniek: Hebt u cijfers over het aantal ongevallen in de bouw?

Lode Godderis: Ik verwijs naar de gegevens van Fedris, het federaal agentschap voor de beroepsrisico’s. Hieruit kunnen we concluderen dat het aantal arbeidsongevallen in de bouw het laatste decennium sterk is afgenomen. Van 2014 tot 2021 zijn er 19,5% minder incidenten met minstens een dag werkverlet geregistreerd, wat een opmerkelijke vooruitgang is. Helaas blijft de sector de slechtste leerling van de klas en is ze zelfs koploper wat betreft incidenten met dodelijke afloop of blijvende invaliditeit. 

Bouwkroniek: Wat is volgens u de verklaring van deze situatie?

Lode Godderis: Elke sector die erin slaagt om het aantal arbeidsongevallen terug te dringen, stoot op gegeven moment op een grens die moeilijk te doorbreken valt. Zeker de bouw omdat op werven de drie grootste risico’s op arbeidsongevallen naast elkaar bestaan: diverse arbeidsmiddelen met bewegende onderdelen, vallende voorwerpen en alles wat met werken op hoogte te maken heeft, en als derde de interactie tussen verschillende partijen. Daar komt nog bij dat elke werf anders is én bovendien ook elke dag verandert. Bovendien speelt een werf zich buiten af, waardoor de medewerkers met diverse weersomstandigheden worden geconfronteerd. Dat staat in schril contrast met productieomgevingen waar processen – en dus ook de veiligheidsrisico’s – weinig tot niet veranderen en dus beter beheersbaar zijn. Daarnaast kunnen werven niet altijd optimaal veilig worden ingericht wegens plaatsgebrek of omdat – bij renovaties – de structuur er zich niet toe leent. Verder is de bouw één van de sectoren waar nogal wat buitenlandse arbeidskrachten actief zijn. Internationaal onderzoek toont aan dat buitenlandse werknemers tot vijf keer meer kans lopen op een ongeval, dit door communicatieproblemen en verschillen in kennis, opleiding en aanpak – zeker op het vlak van veiligheid. Ze worden ook vaker in minder goede werkomstandigheden ingezet. Tenslotte staat de bouw onder economische en tijdsdruk. De marges zijn klein, waardoor op alles en nog wat – en dus ook op veiligheidsmaatregelen – wordt bespaard. Dat de deadlines alsmaar krapper worden, heeft eveneens geen positief effect op het aantal arbeidsongevallen. Iedereen weet dat stress en snel werken tot meer incidenten leidt. Bovendien wordt er op het aanbrengen van fysieke beveiliging gezondigd omdat dit extra tijd in beslag neemt. Kortom: er zijn heel wat factoren die in het nadeel van de bouwsector spelen en die niet, slechts gedeeltelijk, of zelfs erg moeilijk met technische middelen op te lossen zijn. 

Bouwkroniek: Moeten we de situatie dan maar accepteren?

Lode Godderis: Absoluut niet, die arbeidsongevallen kunnen we zeker terugdringen en vermijden, maar dan moeten we wel blijven werken aan zowel technische verbeteringen als aan het veiligheidsgedrag. Zeker bij de kleine ondernemingen en zelfstandigen is de redenering al snel: ‘het hoort erbij’, of ‘de tijd/centen ontbreken om er iets aan te doen’. Daarnaast zijn mensen zich niet altijd (meer) bewust van de aanwezige gevaren. Nochtans zal de sector doorheen het plafond moeten breken en de veiligheid verder verbeteren. In de eerste plaats moet natuurlijk alles uit de kast worden gehaald om menselijke leed te voorkomen. Daarnaast dienen de bouwbedrijven te beseffen dat een veilige en gezonde werkomgeving aan belang toeneemt om de ‘war on talent’ te winnen. Wie jonge mensen wil aantrekken, moet alle troeven uitspelen. En dat betekent heel concreet: bewijzen dat u  met het welzijn van uw medewerkers bent begaan en dus voor een gezonde en veilige werkomgeving zorgt. Ik vrees dat bedrijven te weinig beseffen hoeveel belang potentiële sollicitanten aan dit aspect hechten. Daarnaast kan de bouw geen enkele van haar arbeidskrachten missen. Hoewel dit algemeen is geweten, wordt niettemin vaak té weinig aandacht aan veiligheid en welzijn besteed, wat toch wel een contradictio in terminis is. De problematiek gaat trouwens verder dan het vermijden van ongevallen. Hoeveel arbeiders vallen niet uit wegens rugproblemen of overbelastingsletsels? Ook daaraan zou de sector meer aandacht moeten besteden.

Bouwkroniek: Wat zijn volgens u de oplossingen om werkongevallen en letsels verder te reduceren?

Lode Godderis: Natuurlijk begint alles met het strikt omzetten van de regelgeving in de praktijk. Eveneens belangrijk is een uitgekiende werkorganisatie en adequate voorbereiding. Hoe minder goed dit gebeurt, hoe groter het risico dat de deadline in het gedrang komt. Daardoor wordt al eens losser met de veiligheidsmaatregelen omgegaan, met alle gevolgen van dien. Of er gebeuren ongevallen doordat iets niet correct is gebouwd en instort of omvalt. Verder ben ik een groot pleitbezorger voor een grotere aanwezigheid van bedrijfsleiders, leidinggevenden,  preventieadviseurs en veiligheidscoördinatoren op de werf. Het welzijn- en veiligheidsbeleid dient heel nauwgezet op de fasen van het bouwproces – en de veranderende werf – te worden afgestemd. Dit kan en mag niet uitsluitend vanachter de computer gebeuren! Op dat vlak is er nog flink wat ruimte voor verbetering. Hier zouden we de brug naar het aspect coördinatie kunnen slaan. Op werven werd het systeem van veiligheidscoördinatie ingevoerd, wat aanvankelijk een gunstig effect had. Intussen zien we dat de bijdrage van de veiligheidscoördinator vaak wordt uitgehold en zich beperkt tot het opstellen van een veiligheids- en gezondheidsplan op papier. De effectieve coördinatie met regelmatige aanwezigheid op de werven van de veiligheidscoördinator kan beslist beter. Aansluitend pleit ik voor het vormen van goede vakmannen. Dit kan natuurlijk door gepast onderwijs, maar ook op de werf zelf door nieuwe en minder ervaren werknemers te laten begeleiden door ervaren medewerkers. Deze vage verplichting zou volgens mij strikter mogen worden toegepast. Verder dienen bedrijven meer op communicatie in te zetten, en dan vooral met de anderstaligen. Pak de zaken ‘visueel’ aan met foto’s van hoe het wel/niet moet. Zorg voor een propere werf waar gereedschappen, bouwmaterialen en afval op hun bestemde plaats liggen. Volgens mij zullen technologie en AI op deze vlakken veel nieuwe oplossingen bieden in de komende jaren.  

Bouwkroniek: Op welke manier dan?

Lode Godderis: Er zullen applicaties ontstaan waarmee een simulatie kan worden gemaakt van de werken die de volgende dag of week moeten worden uitgevoerd. Logischerwijze zal daarbij op de veiligheidsrisico’s en -oplossingen worden gewezen. Dergelijke software zal wellicht eveneens in staat zijn om te visualiseren waar gereedschappen en bouwmaterialen moeten worden gestockeerd. Ook zullen ze worden aangewend om de arbeidskrachten op te leiden/te trainen. Met VR-brillen zullen de werknemers zich op een virtuele bouwplaats begeven en van alles kunnen leren. Natuurlijk is het niet de bedoeling dat een metser continu met een tablet rondloopt, want dat zou de veiligheid alleen maar in het gedrang brengen. Dergelijke oplossingen zijn eerder bestemd voor gebruik tijdens werfvergaderingen en trainingen. Beelden zeggen meer dan woorden – zeker voor de jongere generatie en/of anderstaligen.

Bouwkroniek: Zal technologie ook op andere vlakken oplossingen voor meer veiligheid en welzijn zorgen? 

Lode Godderis: Ik ben ervan overtuigd dat technologie de toekomstige werven veiliger zal maken.  We zien nu al een trend naar maximale prefabricage in het atelier. Dergelijke processen zijn beter beheersbaar in termen van veiligheid en het voorkomen van belastingletsels. Bij dit laatste verwacht ik trouwens wel wat van de exo-skeletten, robots, cobots en andere innovaties die de komende jaren het levenslicht zullen zien. De technologie evolueert dermate snel dat er binnenkort oplossingen zullen ontstaan waaraan we momenteel zelfs nog niet denken. Weliswaar is het altijd afwachten of dergelijke innovaties wel zullen aanslaan. De gebruikers zullen telkens de afweging moeten maken tussen snelheid, rendabiliteit en veiligheid. Dit spanningsveld is trouwens niet nieuw. Hoe vaak worden persoonlijke beschermingsmiddelen niet of onjuist gebruikt omdat ze oncomfortabel zijn of een snelle uitvoering van de taken belemmeren?

Bouwkroniek: Hebt u nog tips voor de werkgevers?

Lode Godderis: Innovaties brengen soms nieuwe veiligheidsrisico’s met zich mee. Informeer u goed vooraleer u nieuwe technieken of materialen introduceert. Zo is de toepassing van composietmaterialen voor keukenbladen vandaag erg populair. Helaas bevatten die veel sicilica. Blootstelling aan dit materiaal tijdens de verwerking is erg schadelijk voor de gezondheid indien de PBM’s incorrect worden gebruikt. In Australië zijn hierdoor al meerdere gevallen gekend van silicose – beter bekend als mijnwerkerslongen – bij zelfs jonge keukeninstallateurs. Verder hou ik mijn hart vast wat betreft de wettelijke verplichting om asbest te verwijderen. Veel organisaties doen dit op de juiste manier, maar er lopen toch nog heel wat partijen rond die het niet zo nauw met de veiligheidsmaatregelen ter zake nemen. Idem dito voor andere schadelijke stoffen zoals verven, lakken en oplosmiddelen. Als werkgever moet u erop blijven toezien dat de benodigde PBM’s voorhanden zijn én correct worden gedragen. Trouwens, het loont ook om hygiëne op de werf hoog in het vaandel te dragen. Zorg dat uw mensen hun handen kunnen wassen vooraleer ze eten. Het gebrek aan stromend water zal op zich geen aanleiding tot een arbeidsongeval geven, maar het kan wel zorgen voor ziektes en dus tijdelijke uitval van arbeidskrachten. 

Bouwkroniek: Zijn er nog zaken waarmee de sector rekening moet houden?

Lode Godderis: Absoluut! In eerste instantie denk ik aan de klimaatverandering, en dan vooral de uitdaging om in grote hitte en fel zonlicht te werken. Niet alleen neemt het risico op uitval door dehydratatie en huidkanker toe. Ook zullen er meer werkongevallen ontstaan omdat het menselijke concentratievermogen vanaf een bepaalde temperatuur begint te verzwakken. Weliswaar verwacht ik op relatief korte termijn technologische oplossingen, zoals afkoelende werkkledij. Daarnaast dient de sector te beseffen dat het aantal buitenlandse werknemers alleen maar zal toenemen. Het is absoluut nodig dat er actie wordt ondernomen om de taalbarrières te omzeilen. Even belangrijk is dat iedereen de eigenheden van de verschillende culturen kent. Zelfs in eigen land is er al een groot verschil in de manier waarop Vlamingen en Walen bijvoorbeeld commentaar geven. Beseffen hoe uw  boodschap bij uw mensen overkomt, is al een grote stap naar een veiligere werkvloer waar het  aangenaam werken is. In dit kader is het eveneens belangrijk om te weten of de medewerkers zich al dan niet aan hiërarchie houden. Polen zullen bijvoorbeeld de orders van de ploegbaas uitvoeren. Zij zullen dus zelf geen initiatief nemen of kritiek uiten om onveilige situaties tegen te gaan: dat is de taak van hun overste. U merkt: meer veiligheid zit ‘m soms in kleine details die zelfs geen investeringen vereisen. 

Bouwkroniek: Is een bouwsector zonder arbeidsongevallen een mogelijk toekomstscenario?

Lode Godderis: Dat zou het streefdoel moeten zijn, maar het zal nog vele jaren duren vooraleer we zover zijn. Belangrijk is dat bedrijven uit de fouten van de hele sector leren en inzien dat het een en-en-verhaal is. Een ongeval heeft zelden een enkele oorzaak, maar is steeds een samenloop van omstandigheden. Daarom is risicoanalyse zo belangrijk. Helaas wordt daarin nog steeds té weinig geld en tijd gestoken waardoor die vaak erg oppervlakkig en weinig van betekenis zijn. Terwijl proactief nagaan welke risico’s er zijn en hoe die kunnen worden vermeden de meest efficiënte manier is om uitval en menselijk leed te vermijden. Daar zijn volgens mij twee zaken die een cruciale rol spelen. Enerzijds moeten bedrijfsleiders hun ploegbazen durven een halt toe te roepen als ze onvoldoende veiligheidsmaatregelen nemen. Anderzijds moeten werknemers meer zorg dragen voor elkaar en opkomen en samen zorgen voor een veilige werkplaats. 

Alle kaarten zijn dus voorhanden om er veilige en gezonde werven en bouwplekken te maken. We kunnen arbeidsongevallen uit de wereld helpen samen met leidinggevenden, bedrijfsleiders, preventieadviseurs en veiligheidscoördinatoren op de werf. Laat ons hierbij verder kijken dan de eigen onderneming en eigen meedewerkers en mee zorg dragen voor alle aanwezigen op de werf, de informatie goed te laten doorstromen, dus zeker ook naar de zelfstandigen en de onderaannemers.