Innovatie voor tram 11 op Antwerpse Stadslus
In mei 2023 gaf Antwerpen het startschot voor de heraanleg van de Stadslus, een complex infrastructuurproject in negen centrumstraten. De werken omvatten een volledige vernieuwing van de riolering, wegenis en de traminfrastructuur, met het oog op een betere ruimtelijke indeling en een robuust waterbeheer. Het werken in de drukke en krappe centrumstraten vraagt het nodige logistieke aanpassingsvermogen. Niet in het minst voor de spoorbouwer die met grote railonderdelen aan de slag moet.
De Stadslus verbindt enkele van de belangrijkste straten in het historisch centrum van Antwerpen. Ze speelt een cruciale rol in de mobiliteit, handel en leefbaarheid van de binnenstad. De Sint-Jacobsmarkt en Kipdorp vormen een drukke doorgangsas met tal van handelszaken en kantoren, terwijl de Wijngaardbrug en Wolstraat toegang bieden tot de binnenstad. In de Korte Koepoortstraat, Melkmarkt, Korte Nieuwstraat en Lange Nieuwstraat wisselen winkels, cafés en historische panden elkaar af. Aannemer Besix Infra begon dus zeker niet aan een standaardklus toen hij de eerste schop in de grond zette. De werkzaamheden hebben een aanzienlijke impact op het tramverkeer en de bereikbaarheid van het projectgebied. Tramlijn 11 is voor de duur van de werkzaamheden – nog tot april 2026 – volledig buiten dienst gesteld. Daarnaast zijn een goede communicatie en doordachte aanpak twee belangrijke ingrediënten voor een vlot verloop van de werken en een goede verstandhouding met de buurtbewoners en handelaren. Helemaal passend in de strategie van de doordachte aanpak kozen Besix Infra en spoorpartner Frateur - De Pourcq ervoor de rij- en trambaan van Kipdorp en de Sint-Jacobsmarkt in prefab elementen uit te voeren. Een primeur voor Antwerpen. “De prefab panelen bestaan uit granieten bestratingselementen, ingewerkt in een betonnen geheel. Hierin zijn goten voorzien waarin wij de tramsporen plaatsen. De uitsparing is zo bemeten dat we de sporen bij slijtage kunnen vernieuwen zonder de omliggende bestrating op te moeten breken. Een bijkomend voordeel van de prefab elementen is dat de ingestorte mozaïekkasseien niet loskomen en langere tijd meegaan. Bovendien besparen we heel wat tijd in de uitvoering. In totaal zullen we 230 prefab panelen in de Stadslus toepassen“, opent Luc Smets, projectleider bij Frateur - De Pourcq.
Grondig voordenken
Het gebruik van de prefab panelen zorgt in de uitvoering voor tijdswinst, maar vraagt daarvoor wel doorgedreven aandacht in de voorbereidingsfase. “We hanteren korte communicatielijnen binnen de projectleiding om de ontwikkeling, fabricatie en logistiek goed af te spreken. Ook het plaatsen van de rails is omwille van het werken in de goten minder eenvoudig dan bij normale spooraanleg. Verder vragen de overgangen naar zones zonder prefab elementen om maatwerk. Hier zijn aangepaste overgangsmodules in prefab nodig”, duidt Luc Smets. Het plaatsen van de elementen kan niet met de gebruikelijke mobiele hijskranen gebeuren. In de smalle centrumstraten is er niet voldoende manoeuvreerruimte voor hen. “In nauw overleg met de bouwheer en de fabrikant hebben we gezocht naar een methodiek om de panelen met bandenkranen te plaatsen. Elders op het project was ook aangepast materieel nodig. Zo hebben we met specifieke spoorkranen gewerkt of kleine wielladers ingezet voor intern vervoer op de werf.”
Innovatie op het goede spoor
In de andere straten van de Stadslus werkt Frateur – De Pourcq met het hybride spoorsysteem, een oplossing met discrete bevestiging in combinatie met een railgoot om vernieuwing zonder uitbraak van de wegbekleding te kunnen realiseren. “Al is deze hybride methodiek in de context van de Stadslus niet bepaald eenvoudig”, weet Luc Smets, “Het vraagt de nodige logistieke vindingrijkheid om spoorpanelen van 18 m ter plaatse te krijgen in de smalle straten. Bovendien zijn de stockagemogelijkheden voor materieel heel beperkt.”
Een andere innovatie in het project is het toepassen van betonnen dwarsliggers voor de montage van kruisingen. “Normaal gebruiken we hier houten dwarsliggers voor. We hebben deze kruisingen ook voorgemonteerd in ons eigen atelier, wat een aanzienlijke tijdswinst op de werf oplevert. Dankzij het gebruik van deze systemen moet bij railvernieuwing in de toekomst niet de hele bestrating vernieuwd worden. De sporen kunnen vrij eenvoudig gedemonteerd worden van de dwarsliggers.”
Duurzaamheid is ook in andere maatregelen terug te vinden. “De toegepaste technieken zijn verder trillingsdempend. Dat is niet alleen comfortabel voor de buurtbewoners, het vermindert de slijtage van de rails. In de drie scherpste bochten zijn smeerinstallaties voorzien om wrijving en lawaaihinder te verminderen. Daarnaast gaat er veel aandacht naar het vermijden van waterindringing in de prefab modules en de wegenis. Hiervoor worden speciale voegproducten toegepast.
Tempo maken
Om de hinder voor de omgeving van de Stadslus maximaal te beperken, werd de traminfrastructuur aan het begin van het project vervangen door een tijdelijke asfaltverharding. Verder wordt binnen het projectgebied in kleinere deelzones gewerkt. Zo blijft de overlast beperkt.
Een andere belangrijke maatregel om hinder te beperken is de looptijd van de werken zo kort mogelijk houden. “Om daarin te slagen hebben we bijvoorbeeld in de zones met de prefab modules een werftent met verwarming geïnstalleerd om de weersinvloeden te counteren. Die aanpak is echter niet bij alle spoorsystemen mogelijk. Daarnaast hebben we bij vertragingen extra mensen en materieel ingezet om de achterstand op te halen. Bij momenten hebben we ook nacht- of weekendwerk toegepast,” besluit Luc Smets.