Luchthaven Rome investeert miljarden in grote uitbreiding

Dat een dergelijke gigantische uitbreiding niet overdreven is, werd recent nog bevestigd door een analyse van de International Air Transport Association (IATA) die stelt dat de vraag naar vliegreizen de komende twintig tot dertig jaar bijna zal verdubbelen. Volgens de IATA zullen omstreeks 2036 wereldwijd 7,8 miljard mensen het vliegtuig nemen, tegen de bijna 4 miljard passagiers die dit jaar worden verwacht. De internationale luchtvaartorganisatie gaat uit van een gemiddelde groei van het aantal vliegtuigpassagiers met 3,8% per jaar. Vooral in Azië wordt een sterke groei verwacht. Momenteel zijn de Verenigde Staten nog de grootste luchtvaartmarkt, maar die zullen vermoedelijk reeds in 2020 hun eerste plaats moeten afstaan aan China.

De luchthaven Leonardo da Vinci bij de gemeente Fiumicino in Rome werd in 1960 in gebruik genomen. De Romeinse luchthaven beschikte toen nauwelijks over infrastructuur, had slechts één vliegstrook waarop de vliegtuigen zowel moesten landen als opstijgen en geen terminal voor de afhandeling van bagage en passagiers. De plannen voor de luchthaven kwamen in 1956 in een stroomversnelling toen duidelijk werd dat de Olympische Spelen van 1960 in Rome zouden plaatsvinden. De bestaande luchthaven Ciampino zou te klein zijn om de drukte op te vangen en de overheid besliste een tweede luchthaven te bouwen. Er werden kosten noch moeite gespaard om de stad in vier jaar tijd een luchthaven van enige allure te bezorgen. De voltooiing van het project lukte slechts op het nippertje. De Olympische Spelen waren al vijf dagen aan de gang toen de Italiaanse president de luchthaven officieel opende.

Het zou echter duren tot de nacht van 14 op 15 januari 1961 vooraleer de eerste buitenlandse luchtvaartmaatschappijen zich fatsoenlijk konden installeren in een terminal die de naam waardig was. Dat gebeurde in het gebouw dat vandaag bekend staat als Terminal 3. De keuze om de eerste terminal precies daar neer te zetten was niet toevallig, want die omgeving sloot perfect aan op de spoorlijn naar Roma Termini, het spoorwegstation van waaruit later de Leonardo Express-trein snelle shuttle-verbindingen van en naar de luchthaven zou verzorgen. Het was ook handig dat zowel het vertrek als de aankomst van de vliegtuigpassagiers op hetzelfde niveau konden gebeuren. Voorts bevonden zich in de nieuwe luchthaven een apotheek, een krantenwinkel, een bank, een bar en een postkantoor.

De komende jaren zal fors worden geïnvesteerd in de luchthaven van Fiumicino, die veel groter is dan Ciampino, een luchthaven die dichter bij het historische stadscentrum ligt en een jaarlijkse trafiek heeft van bijna vijf miljoen reizigers die van en naar een zestigtal bestemmingen vliegen. Omwille van de geluidshinder zal het aantal vliegbewegingen in Ciampino op termijn verminderen. Fiumicino ligt vlak naast de zee en beschikt vandaag over vier startbanen, drie terminals, 355 check-in desks en 83 boarding gates. Ongeveer honderd binnenlandse en internationale luchtvaartmaatschappijen bieden ruim tweehonderd bestemmingen aan. Vorig jaar werden 43,6 miljoen passagiers verwerkt. Binnenkort opent een nieuwe aankomst- en landingspier die beschikt over 22 poorten en 16 laadbruggen en zal gebruikt worden voor vluchten van en naar de Schengenlanden, goed voor zes miljoen extra passagiers per jaar.

Toename

Studies wijzen op een grote toename van het aantal reizigers in de komende jaren. Rome is één van de drukste luchthavens van Europa. Ze bevindt zich zowel op strategisch als logistiek vlak in een zeer gunstige positie en vormt een perfecte draaischijf tussen Europa en de andere continenten. Bovendien ligt de luchthaven van Fiumicino vlakbij de zee, ongeveer 35 km van het centrum van Rome, waardoor nooit noemenswaardige klachten over geluidshinder opduiken. In 2018 kregen beide luchthavens meer dan 45 miljoen passagiers te verwerken, een stijging met 4% vergeleken met een jaar geleden. Reeds in 2021 zal Rome naar verwachting mogen rekenen op zowat 50 miljoen passagiers. Tegen 2044 wordt een trafiek van 90 tot 100 miljoen reizigers verwacht. Rome wil er tegen dan klaar voor zijn.

Fiumicino Nord is de naam van een ambitieus masterplan dat luchthavenbeheerder Aeroporti di Roma (ADR) tegen 2044 wil realiseren. ADR is een privébedrijf, de meeste aandelen zijn in handen van de Edizione Holding, een investeringsmaatschappij van de familie Benetton, onder meer de eigenaar van de gelijknamige kledinggroep. ADR werd in juli 1997 naar de beurs gebracht en in 2000 volgde een volledige privatisering toen de luchthavenaandelen die nog in handen van de Italiaanse staat waren eveneens werden verkocht. ADR is tevens de beheerder van de luchthaven Ciampino in Rome en heeft ook een klein belang in de luchthaven van Genua.

Masterplan

Dertien van ‘s werelds toonaangevende studiebureaus en in luchthaveninfrastructuur gespecialiseerde engineeringgroepen schreven acht jaar geleden in op de internationale aanbesteding om het masterplan voor de luchthavenuitbreiding op te stellen. Uiteindelijk werden tien projecten ingediend, waarvan acht binnen de vooropgestelde termijn. De toekenningscommissie gaf punten voor de manier waarop het lokale grondgebied werd geïntegreerd in de reeds bestaande luchthaveninfrastructuur, de kwaliteit van de infrastructuur, de energie-efficiëntie en de energiebesparing, de ecologische duurzaamheid en hield uiteraard ook rekening met de prijs.

Het internationale ingenieursbureau URS Scott Wilson, dat een team vormde met 3TI Progetti uit Rome en Pascall+Watson Architecture uit Londen, won in juli 2012 de aanbesteding. URS Scott Wilson werd vier jaar geleden overgenomen door de Amerikaanse multinational AECOM. Het masterplan werd gerealiseerd onder coördinatie van Aeroporti di Roma en met de medewerking van deskundigen van Changi Airport. Deze laatste is de exploitant en beheerder van de luchthaven van Singapore die in deze sector wereldleider is inzake kwaliteit, efficiency en afhandeling. Het ontwerp omvat, naast een uitbreiding van de oppervlakte met 1.300 ha, ook twee nieuwe start- en landingsbanen en de bouw van twee terminals, goed voor 100 nieuwe poorten, waarvan er 70 zullen worden voorzien van laadbruggen. Er komen ook 170 standplaatsen om vliegtuigen te parkeren.

Nieuw station

De eerste nieuwe terminal van 650.000 m² zal als een reusachtige letter ‘H’ tussen de bestaande start- en landingsbanen worden gerealiseerd. In de eerste fase worden de interventies gepland in het bestaande luchthavengebied; in een volgende fase zal de luchthaven uitbreiden naar de noordwaarts gelegen terreinen. 65.000 m² van de nieuwe terminal wordt voorbehouden voor winkels.

Samen met de eerste nieuwe terminal wordt ook een nieuw station gebouwd, van waaruit een snelspoor de verbinding met Rome-centrum zal maken. De Leonardo Express van de luchthaven naar het spoorwegstation Termini op de rand van de historische binnenstad van Rome doet daar vandaag 30 minuten over. Met moderne spoorwegtechnologie zal dat veel sneller kunnen. De dienstregeling zal in de toekomst tenminste 170 dagelijkse ritten aanbieden. ADR verwacht dat minstens de helft van de passagiers het openbaar vervoer zal gebruiken om zich van of naar de luchthaven te begeven.

Het aantal start- en landingsbanen in Fiumicino zal uitbreiden van vier naar zes, waardoor dagelijks tenminste 140 extra toestellen zullen kunnen landen en opstijgen. Daarbij horen ook een nieuw signalisatiesysteem en bijkomende stroken om te taxiën, dit om ook aan de grond een vlotte doorstroming van de vliegtuigen mogelijk te maken. Op het luchthaventerrein moeten nieuwe technologisch geavanceerde centrales instaan voor de productie van 600 miljoen kWh elektriciteit. 85% van de energie zal worden geproduceerd met behulp van natuurlijke bronnen, waaronder voornamelijk zonne-energie. Fiumicino bouwt ook een warmtekrachtkoppelingscentrale.

Verbindingssysteem

De bestaande terminals moeten nog beter op elkaar en op de parkings en het openbaar vervoer aansluiten. Tussen de terminals moet ook een nieuw verbindingssysteem komen om de reizigers toe te laten snel te wisselen tussen het binnenlandse, het internationale en het intercontinentale verkeer. Om de toegankelijkheid te verbeteren zal een nieuw geautomatiseerd transportsysteem worden gebouwd, een Ground Rapid Transit System of GRTS. Er wordt tevens geïnvesteerd in een nieuw bagageafhandelingsysteem, een scanningsysteem voor de security, nieuwe congrescentra, kantoren, hotels en bijkomende parkeergarages en parkeerterreinen voor bezoekers en werknemers van de luchthaven.

Het huidige luchthaventerrein heeft een oppervlakte van zowat 1.600 ha, op lange termijn gaat het dus om bijna een verdubbeling van de nuttige ruimte. De realisatie van de nieuwe infrastructuur gebeurt in verschillende fasen, dit om de komende jaren steeds een evenwicht tussen vraag en aanbod te bewaren en om de dienstverlening aan de passagiers te behouden. Indien Rome de Olympische Spelen van 2020 of 2024 had mogen organiseren waren de werkzaamheden wellicht nu al in een stroomversnelling geraakt, maar de crisis in Italië, de torenhoge schuldenberg en de tegenvallende economie van de voorbije jaren hebben de financiering van het project behoorlijk afgeremd. Ook de groeicijfers van het aantal passagiers en de vliegbewegingen zijn ondertussen enigszins bijgestuurd.

Lang uitstellen is echter geen optie, de uitbreiding moet er zo snel mogelijk komen. Het aantal zakelijke bezoekers voor Rome stijgt jaarlijks en ook het toerisme blijft groeien. Het Vaticaan zorgde met de organisatie van een zogenaamd Jubeljaar in 2016 voor de uitzonderlijke komst van ongeveer 18 miljoen extra toeristen, al arriveerden die bezoekers uiteraard niet allemaal per vliegtuig. Bovendien wordt de Romeinse luchthaven ook steeds belangrijker als hub naar andere internationale bestemmingen.

De geplande infrastructuurwerken zullen duren tot tenminste 2044. Tegen dan moet de luchthaven in staat zijn om jaarlijks een trafiek van 90 tot 100 miljoen passagiers aan te kunnen. De geplande groei moet zich tegen dan ook vertalen in tenminste 100.000 directe arbeidsplaatsen. In andere, bij de luchthaven betrokken industrieën, worden nog eens 250.000 nieuwe jobs verwacht.
Het grootste knelpunt bij dit alles is natuurlijk de kostprijs van het project. Die wordt geraamd op 12 miljard €, maar of dat bedrag zal volstaan valt nog af te wachten. Tariefverhogingen voor allerlei diensten in en rond de luchthaven zijn op termijn onvermijdelijk. Een gedeelte zou kunnen worden gefinancierd met de opbrengst van duurdere landingsrechten en de huurgelden uit de vele winkels die in de luchthaven actief zijn. Ook de opbrengsten uit de eigen hotels en de verhuur van kantoorruimte en concessies kunnen de kassa spijzen.

ADR garandeert dat in de nieuwbouw veel aandacht zal gaan naar ecologie en duurzaamheid. De toekomstige luchthaven wordt omschreven als een technologisch vooruitstrevende hub, waarbij emissie en geluidshinder tot een absoluut minimum zullen worden beperkt. Wanneer men tijdens de werken op archeologische vondsten stoot - wat in Rome bijna onvermijdelijk is - zullen deze indien mogelijk worden geïntegreerd in de nieuwe infrastructuur. Dergelijke ontdekkingen zullen echter ook zorgen voor een vertraging van de bouwwerkzaamheden, een fenomeen waarmee ook de nieuwe metrolijn die momenteel in Rome wordt aangelegd al te maken kreeg: dat project liep al jaren vertraging op en zag de geraamde kostprijs al meer dan verdubbelen, hoewel de werkzaamheden nog maar halfweg zijn.