Vaartkom: van fabriekssite tot waterwijk

De herinrichting van het publiek domein rond de Vaartkomoevers vloeit voort uit een ontwerpwedstrijd die de stad Leuven eind 2019 voor het ongeveer 20.000m² grote terrein uitschreef. De wens van de stad was een concept met nadruk op waterbeleving, groen en ontmoeting. Een team rond Tractebel en het Zwitserse Atelier Descombes Rampini wist die verwachting het best in te vullen en kreeg het vertrouwen het wedstrijdontwerp via een intens participatietraject met inwoners, handelaars en verenigingen verder te verfijnen tot het finale ontwerp. Aannemer Stadsbader vertaalde het de voorbije twee jaar naar de praktijk. In oktober werden de nieuwe Vaartkomoevers officieel in gebruik genomen. De Noord- en Zuidoever vormen nu de slagaders van de Vaartkom en verbinden het Victor Broosplein met de Staart van de Vaart. Aan de noordzijde loopt een wandelpromenade vlak langs het water, met één langgerekte zitbank en een brede groene strook ertussen. Daar is plaats voor bomen en struiken, kunst, zitplekken en horecaterrassen. Aan de zuidzijde komt de beleving dichter bij het water. Tussen de Vaartstraat en de bruggen is de vroegere verkeerslus teruggedrongen en ligt nu een houten wandeldek op waterniveau. Wie er wandelt, is volledig gescheiden van het autoverkeer en voelt letterlijk de Vaart naast zich. Waar vroeger hekwerk en asfalt domineerden zijn nu doorlopende vlonders, groene randen en plekken om te blijven hangen.

Watertuin als verkoelende huiskamer

Blikvanger van de nieuwe Vaartkom is de groene watertuin aan de kop van de Vaart. Twee houten platformen verbinden het Victor Broosplein en de oevers met het water: een dek van ongeveer 7 op 14 meter aan het plein en een groter platform van circa 14 op 14 meter midden in de Vaart. Tussen en rond deze vlonders ligt ondiep water waar je met de voeten in kunt, maar niet mag zwemmen.

“Het oppervlaktewater dat van het plein afstroomt, wordt in de watertuin opgevangen en kan er in de bodem dringen. Een deel van het water uit de Dijle en de Voer dat via het kanaal De Hond in de Vaartkom terechtkomt, wordt er gefilterd door waterplanten. Waterdammen en stapstenen laten toe de watertuin op een avontuurlijke manier te ontdekken en vormen een kader voor de ecologische inrichting. Zo wordt de watertuin een verkoelende huiskamer aan het water waar spel, natuur en techniek samenkomen,” vertelt Zuzanna Rucka bij Tractebel. Aan de Staart van de Vaart, bij de Marie Thumas–Durieuxbrug, is de zonnigste plek van de wijk uitgewerkt tot een groene tribune met gerecupereerde Stelconplaten, die vroeger als verharding langs het water dienden. Een landschappelijke heuvel schermt de drukte van de Lüdenscheidsingel en het Engels Plein af en vormt een oase aan de waterkant. Brede trappen laten je van ’s morgens tot ’s avonds in de zon zitten met zicht op Vaart en jachthaven.

Een klein betonnen platform brengt bezoekers nog dichter bij de kade. Zowel de trappenheuvel als het platform kunnen dienen als tribune voor intieme optredens en kleine concerten. De Staart krijgt zo een duidelijke identiteit als zonnig balkon voor de hele wijk.

Bouwen op historische kades

Achter de nieuwe verblijfsruimtes schuilt een complex civieltechnisch verhaal. “De historische kademuren bleven zoveel mogelijk behouden, maar vroegen om versterking en renovatie in een ondergrond met vaak onzekere funderingsresten. We hebben segment per segment gewerkt en daarbij proefopgravingen gedaan voor de start. Tijdens de werken hebben we de kademuren voortdurend gemonitord om zettingen en instabiliteit te voorkomen. Die gefragmenteerde aanpak heeft zo’n drie maanden in beslag genomen,” vertelt Bert Swennen, Cluster Manager bij Stadsbader.

De houten dekken, trappen en terrassen en metalen platforms zijn deels op en deels tegen de bestaande kadeconstructies verankerd. Corrosiebestendige verankeringen, doordachte details rond schommelende waterstanden en de bijkomende belasting door publiek gebruik waren onmisbaar. Zo konden de ruwe, industriële kades hun karakter behouden, maar functioneren ze nu veilig als draagstructuur voor intens gebruik.

Groen en water boven oude onderbouw

Veel nieuwe groenzones en de watertuin zijn aangelegd bovenop een oude industriële onderbouw. Daarom moest de opbouw van bodem en substraat voedzaam, doorwortelbaar en constructief veilig zijn. “Langs de Vaartkom werd daarom over de promenade en de rijweg een doorlopende strook van 70 cm boomgranulaat aangebracht in plaats van een standaard onderfundering. Zo kunnen de boomwortels op termijn tot hun volle omvang uitgroeien. In alle groenzones is een pakket van 100 cm nieuw substraat - samengesteld uit 70% teelaarde, 20% bosgrond en 10% lava – aangebracht voor een optimale groeiontwikkeling van nieuwe bomen en vaste planten,” duidt Bert Swennen.

Werken in een levende stadswijk

Tijdens de oeverwerken was de Vaartkom al voor een groot deel getransformeerd tot een nieuw en dichtbewoond stadsdeel. Werf en dagelijkse stadsleven moesten letterlijk door elkaar heen schuiven. Een doordachte fasering, tijdelijke wandel- en fietsroutes, bereikbaarheid voor hulpdiensten en een veilige scheiding tussen de werfzone en het publiek domein vormden daarbij een voortdurende puzzel.