Vlaanderen subsidieert 23 proeftuinen voor ontharding

Tot 9 november konden overheden, (burger)verenigingen, organisaties, bedrijven en scholen een voorstel indienen. De subsidieoproep richt zich dus niet op individuele particulieren, al konden zij wel een project indienen dat voldoet aan de voorwaarden wanneer ze zich verenigen in een vzw of een feitelijke vereniging. Ontwerpers en studiebureaus konden ook zelf het initiatief nemen om samen met eigenaars en andere betrokkenen een voorstel uit te werken.

Verharde ruimte is ruimte die ingenomen wordt door bijvoorbeeld gebouwen, wegen, parkings, terrassen en opritten. Het is ruimte waar harde materialen zoals beton, steen en asfalt een aantal functies van niet-verharde ruimte verstoren. Met ontharden wordt het wegnemen van bestaande verharding bedoeld. Het kan gaan om het afbreken van een gebouw zodat de bodem meer doorlaatbaar wordt, het verwijderen van overbodige wegen of het herstellen naar open ruimte. Ontharden kan ook gebeuren door het wegnemen van een harde bestemming via een herbestemming of beheersvoorschriften.

In Vlaanderen is het aandeel verharde ruimte groot en het neemt nog elke dag toe. Dit leidt onder meer tot stijgend overstromingsgevaar, hitte-eilanden en een dalende biodiversiteit. Hoewel een dichtbevolkte regio zoals Vlaanderen het zich niet kan permitteren om te morsen met ruimte wordt die niet altijd efficiënt benut. Vlaanderen heeft een lange traditie van ruimte innemen, maar met ontharden hebben we minder ervaring.

Om een inhaalbeweging te maken is de Vlaamse regering gestart met een project. Voormalig Vlaams minister van Omgeving, Natuur en Landbouw Joke Schauvliege wou met de verschillende proeftuinen niet alleen concrete onthardingen op het terrein realiseren, maar ook kennis verwerven over bepaalde procedés of technieken, zodat die later kan worden ingezet of gedeeld. De proeftuinen moeten de strategische visie van het Beleidsplan Ruimte Vlaanderen testen en realiseren. Het kan gaan om concrete testprojecten waarbij op het terrein een kleine of grote oppervlakte onthard wordt of om experimentele processen.

23 proeftuinen

De proeftuinen vertrekken vanuit een realisatiegerichte benadering: het doel is om een impact te hebben op het terrein. Gebruikers en beheerders van de ruimte nemen zelf het initiatief; de Vlaamse overheid steunt met subsidies, begeleiding, inhoudelijke expertise en communicatie. Onthardingsinitiatieven die onder een reguliere marktwerking niet of niet optimaal  uitgevoerd zouden worden, kunnen nu gerealiseerd worden met een maximum aan kwaliteit. De opgedane ervaring en inzichten worden meegenomen voor volgende initiatiefnemers en projecten.

De initiatiefnemers krijgen ook projectbegeleiding om beton, asfalt of gebouwen te verwijderen en die ruimte kwalitatief in te richten. Dat moet leiden tot concrete onthardingen op het terrein, maar ook tot kennisopbouw en -deling over hoe ontharding mogelijk wordt. De projecten moeten in ieder geval de omslag maken van een praktijk van uitbreiding naar een transformatie van al gebruikte/verharde ruimte, zoals opgenomen in de strategische visie van het Beleidsplan Ruimte Vlaanderen.

Vlaams Gewest

Geel voor Geel, verharde boerderij wordt productieve landerij (Voorland, ILVO, Boerenbond en KU Leuven)

Het projectvoorstel gaat over de uitdaging om stoppende landbouwbedrijven een herbestemming te geven als er een groot potentieel is om de ruimte te ontharden en opnieuw in te zetten voor de landbouw. Het vertrekt van een sterk partnerschap met onder meer de Boerenbond en heeft als doel om tijdens de komende vijf jaar 20% van het onthardingspotentieel bij vrijkomende landbouwbedrijven effectief te ontharden.

Om dat te realiseren zal deze proeftuin het onthardingspotentieel en de obstakels en behoeften beter in beeld brengen. De bevindingen zal men ook in verschillende overlegronden en workshops met land- en tuinbouwers aftoetsen, om zo binnen de landbouwsector een aanpak uit te bouwen rond ruimtelijk ontharden, dat een strategisch belang krijgt in een brede uit te werken toekomstvisie over landbouw.

Groen met Grijs - (Latitude Platform for Urban Research and Design, KU Leuven en UC Louvain)

Vertrekkend van de ontharding van industrieterreinen op strategische locaties als testsites benadert dit project ontharden als een volledig proces dat gaat over het wegnemen zelf, maar ook over materialen, (ecologische) kenmerken van het gebied en het terrein en het hergebruik van de weggehaalde materialen. Het project  zoekt naar de meerwaarde van ecosysteemdiensten op bedrijventerreinen en de actie van ontharden.

Op basis van onderzoek en ervaringen op twee testsites (bedrijventerreinen met een overstromingsproblematiek) komt men tot concrete acties en een methodologie om industrieterreinen op een duurzame manier te ontharden. Het doel is om effectief 20% van de oppervlakte van de industriezones te ontharden. Dat zal gebeuren via samenwerking met bedrijven, onderzoeksinstellingen en overheden, waarbij men ook zal inzetten op hergebruik van de ontharde materialen via de circulaire en sociale economie.

Re-Move: waar een wil en een plan is, kan een weg weg (TV RE-ST, Trage Wegen, Voorland)

Dit project onderzoekt wat het onthardingspotentieel is van het wegennet, dat in Vlaanderen het grootste aandeel heeft in de verharding. Door parallel onderzoek en door in drie pilootgemeenten onthardingen van wegen te testen en uit te werken probeert het project tot lokale ontharding op het terrein te komen en een bruikbare aanpak voor andere steden en gemeenten in Vlaanderen te ontwikkelen.

Het project benadert de opdracht breder dan alleen de wegontharding op zich. Het zet ook in op het afkoppelen en herbestemmen van wegen, zodat er mogelijkheden zijn voor een andere invulling en een ander gebruik ervan, zoals een transformatie tot trage wegen, fietspaden, enz. Onderliggend wordt de verkeersafwikkeling onderzocht en wordt ruimte geboden aan waterinfiltratie, biodiversiteit, landschapsopbouw, … De bedoeling van het hele project is om een multipliceerbare open bron-methodiek te ontwikkelen waarmee lokale besturen het onthardingspotentieel van – verouderde – wegen kunnen bepalen.

Antwerpen

Gummarushof, Mechelen (Gummarushof Burgerlijke Maatschap) - quick win project

Een groep burgers verenigd in een burgerlijke maatschap wil de speelkoer van de voormalige Sint-Gummarusschool met de aanpalende parochiekerk ontharden en omvormen tot een groene collectieve binnentuin van hun co-housingproject. Het voorstel zet sterk in op ecologie en op hergebruik van water en van het ontharde materiaal, evenals op het openstellen van de toekomstige binnentuin en de kerkruimte voor buurt- en andere socio-culturele organisaties.

Groen in plaats van Grijs: het centrale marktplein en omgeving rond het gemeentehuis omgevormd tot groen ontmoetings-en landschapspark, Vorselaar (gemeente Vorselaar) -  quick win project

De gemeente Vorselaar wil haar centrale pleinen autovrij maken en ontharden. Ze zal naast het groener heringerichte plein een grotere, trage en groene verbinding creëren. Daarbij worden gebouwen gesloopt en wordt het gemotoriseerde verkeer gereorganiseerd en verminderd. Het voorgestelde project past in een groter masterplan en bovendien is het ontharden verankerd in een meerjarenplan. Het voorstel toont een sterk engagement op financieel, sociaal en politiek vlak.

Ontharding en waterberging in de vallei van de Kleine Nete, Lier, Nijlen, Ranst en Zandhoven (Natuurpunt Beheer vzw) - quick win project

Natuurpunt werkt stapsgewijs aan het ontharden in de vallei van de Kleine Nete. Met deze subsidie en het bijhorende traject wil het dit sterker en sneller laten vooruitgaan door verhardingen in natuurgebied op te ruimen en weg te nemen, en daarbij meer ruimte geven voor water in dit erg overstromingsgevoelige valleigebied. Eerst worden fout gelegen weekendverblijven en andere historische verhardingen of ophogingen afgebroken en weggenomen, zodat er weer meer ruimte  is voor natuur en waterberging.

Infiltratie in co-creatie, Borsbeek (gemeente Borsbeek) -  quick win project

Op de site van het fort van Borsbeek wordt een ruime natuurlijke herinrichting gerealiseerd, nadat grote oppervlaktes verharding weggenomen zijn en oude loodsen werden gesloopt. Er komt geen bijkomend ruimtebeslag. De activiteiten die plaatsvonden in de te slopen gebouwen verhuizen naar historische gebouwen in het fort. De ontharde ruimte schenkt veel aandacht aan biodiversiteit, waterhuishouding en (historische) belevingswaarde en wordt zoals het natuurgebied ernaast onder het beheer van Natuurpunt gebracht.

GruunRant Onthardt, stadsrand oost-Antwerpen (GruunRant vzw) - coalitievormend initiatief

Dit grootschalige project wil een onthardingsgolf op gang brengen om de Antwerpse stadsrand te defragmenteren en te vergroenen. Door coalitievorming wil men zoveel mogelijk concrete onthardingsprojecten uitwerken met lokale betrokkenen en actoren. Het projectvoorstel vertrekt van een ruimtelijke analyse die verschillende strategisch gelegen en potentieel te ontharden zones in kaart brengt. De bedoeling is om een vernieuwende en lokaal sterk verankerde coalitie op te zetten die ook na de proeftuin via samenwerking voort inzet op ontharding.

De robuuste klimaatstraat, Antwerpen (stad Antwerpen) - systemisch initiatief

Het doel van dit project is om een kwalitatieve en multifunctionele vergroening van de wegenis op te zetten op wijkniveau. Het vertrekt vanuit een geïntegreerde benadering van de klimaatuitdagingen, met aandacht voor waterbeheersing, zowel op publiek, semi-publiek als privaat domein. Door met verschillende partners en lokale actoren diverse coalities en een Living Lab (samenwerkingsplatform) op te zetten, stimuleert men het ondernemer- en ambassadeurschap voor een onthardingscultuur.

Limburg

Transformatie van de Evence Coppéelaan, Genk (stad Genk)  - quick win project

Dit project wil op korte termijn omvangrijke delen verharding van de Evence Coppéelaan definitief uitbreken. Daarmee zet het strategisch in op een kwalitatieve verbinding met meer groen en ruimte voor zachte mobiliteit tussen de stadskern, het station van Genk en de cultuursite C-Mine. De helft van de baanvakken wordt geschrapt. Het project is een voorbeeld voor de transformatie, inclusief ontharding van vele overmaatse (steen)wegen in Vlaanderen, met aandacht voor vergroening (inclusief onderhoud en beheer), waterhuishouding en strategische (her)ontwikkeling.

Groen hart voor Zolder, Heusden-Zolder (gemeente Heusden-Zolder) - quick win project

Het project realiseert een centrale groenruimte voor Zolder door onder andere het strategisch knippen (onderbreken en een gedeelte wegnemen) van de Dekenstraat (een tweevaksbaan met langsgelegen parkeerplaatsen). Daarbij worden het beschermde landschap van het Domherenpark en de groene zone rond de voormalige pastorie verbonden.

De basisschool Beekbeemden uit de Mangelbeekvallei wordt afgebroken en verhuist naar een centralere locatie. De bedoeling is om het ruimtebeslag te verminderen en te ontharden. Zo komt er meer ruimte voor natuur en water en worden het landschap en de verstedelijkte omgeving versterkt en gelijktijdig dichter bij elkaar gebracht.

Ontsnipperingsproject Pietersheim, Lanaken (stad Lanaken)  - coalitievormend initiatief

Het project wil via een ontsnipperingsproject een Europese natuurverbinding realiseren tussen het Nationaal Park Hoge Kempen en een aansluitend open ruimtegebied in Maastricht, met verdere uitloop naar Duitsland. Daarnaast worden er win-winsituaties gezocht met het versterken en verweven van een recreatief knooppunt.

Oost-Vlaanderen

Betonschraap: ontharding Oostakkerdorp, Gent (stad Gent) - quick winproject

De herinrichting van Oostakkerdorp en een aantal aangrenzende straten zet in op veiligheid, leefbaarheid en bereikbaarheid. Het doel van het project is om de verharde oppervlakte drastisch te verminderen en de verkeersafwikkeling (van alle vervoersmodi) op een slimmere, veiligere en veel meer leefbare manier te organiseren. De ontharde oppervlakte zal op een kwalitatieve, groene manier worden heringericht met meervoudig ruimtegebruik voor alle doelgroepen, met ook aandacht voor waterhuishouding. Het zal de aanwezige groenruimte sterk vergroten. Het geheel kadert ook in de uitvoering van enkele van de strategische doelstellingen waarop de nieuwe Gentse stadsbouwmeester samen met de stad en bevolking voort zal inzetten.

Het nieuwe groene dorpsplein wordt een plek van ontmoeten, genieten en beleven voor jong en oud. De totale groene invulling binnen dit project stijgt met ongeveer 4.000 m². Rond de kiosk komt onder andere een autoluwe parkzone van 8.000 m². Deze zone bevat diverse speelzones, zitbanken en kleine pleintjes. Oostakker krijgt hiermee een groene en aantrekkelijke dorpskern. Ook in de aangrenzende straten komen nieuwe bomen, grote plantvakken en groenzones en parkeerstroken in betongrasdallen. Waar mogelijk zorgt de aanwezigheid van grachten voor een optimale infiltratie van regenwater in de bodem.

Betonschraap de Smet de Naeyerpark, Gent (stad Gent) – quick winproject

Het Paul de Smet de Naeyerpark ligt in het Miljoenenkwartier tussen de Krijgslaan en de Kortrijksesteenweg in Gent en bestaat nu uit drie delen die door een verhard plein en een straat van elkaar gescheiden zijn. Er ligt een voorstel klaar dat besproken kan worden met de buurtbewoners om het teveel aan wegverharding uit te breken, waardoor de bestaande groene ruimtes met elkaar verbonden kunnen worden. De ontharding biedt tal van voordelen. Meer ruimte voor groen maakt de omgeving niet alleen aangenamer, maar zorgt ook voor een verkoelend effect en betere waterinfiltratie en -buffering.

Concreet worden de bestaande groene ruimtes met elkaar verbonden door de overmaatse wegverharding te schrappen. De ingreep wijzigt de verkeerssituatie sterk door twee knips (onderbreken en/of verwijderen van een stuk straat) en beperkt het parkeeraanbod. Er komt meer plaats voor wateropvang en -infiltratie en een sterkere collectivisering van de ruimte.

De ingrepen bieden een meerwaarde voor de nabijgelegen scholen en voor een omvattend fietsnetwerk op stedelijk niveau, waardoor de  strategische impact groter wordt. Het streefdoel is om in totaal 1.500 m² verharding uit te breken. In de plaats komt één groot park van 3,75 ha. De ontharding geeft ook extra ruimte aan kinderen en jongeren om te spelen. In de bijkomende parkzone wordt plaats gemaakt voor een nieuw speelterrein en de omgeving wordt fietsvriendelijk ingericht.

Omgevingsontwerp Markt 23 / Kerktuin Wetteren, Wetteren (gemeente Wetteren) - quick winproject

Een aantal gebouwen die in het centrum van Wetteren erg dicht bij de kerk staan, worden volgens het voorstel afgebroken, waarna de omliggende ruimte wordt onthard. De gemeente heeft nu geen echt centrale ruimte rondom de kerk en ook de kerk zelf is als monument niet goed zichtbaar. Door de ingrepen ontstaat meer publieke ruimte en komt de architectuur van de kerk beter tot haar recht.

West-Vlaanderen

Speelgroenplaats - een droom van een speelplaats, Kortrijk (VBS KBK Sint-Paulus Kortrijk)-  quick winproject

Voor de heraanleg van haar speelplaats werkte basisschool Sint-Paulus al aan een participatief voortraject met vele partners, kinderen, leerkrachten en ouders. Daarvoor werkte de school met een sterk team met goede technische kennis en ervaring in speelplaats- en landschapsontwerp. Het voorstel plant een ruime ontharding met veel aandacht voor het ecologische ontwerp en het verhogen van de opvangcapaciteit en het hergebruik van hemelwater.

Overtollig hemelwater en afvalwater zal via natuurlijke drainage door de ontharde speelplaats in de bodem kunnen infiltreren. De groene omgeving en het duurzaam omspringen met water, maar ook de kennis die wordt opgedaan en de heraanleg van de speelplaats zelf worden op een pedagogische en leerrijke manier ingezet ten voordele van de kinderen van de school. Bovendien wordt de ruimte opengesteld voor jeugdwerkorganisaties.

Transitie industriële varkenssite naar eetbare pluktuin, Ardooie (De Houtmeerschen) - quick winproject

Dit project beoogt de transformatie van een industrieel varkensbedrijf met vier mestvarkensstallen tot een streekeigen en inspirerend duurzaam project, dat publiek toegankelijk is en de gemeenschap in de omgeving betrekt. De vier stalgebouwen en de omliggende verharding worden omgevormd tot verschillende biotopen voor mens en dier. Van één stal wordt de vloerplaat onthard en de stal blijft bestaan als afdak met zachte grondbodem voor dieren. Een tweede stal wordt volledig afgebroken en heraangelegd als pluk-, proef- en kruidentuin.

De derde stal wordt volledig onthard: alleen een open stalen frame blijft behouden zodat er eetbare klimplanten aan groeien. De laatste stal zal een transitie ondergaan tot getrapte waterbiotoop voor de eigen waterzuivering in een waterreservoir of met rietveld. Ook de asfaltering voor de stallen en de siloplatforms worden volledig onthard. Het project zet zo op een vernieuwende manier in op ontharden.

Har(d)t voor groen, Brugge (OLV Hemelvaartinstituut afdeling Spes Nostra) - quick winproject

Het initiatief voor dit onthardingsproject werd genomen door verschillende betrokkenen van de school en maakt van de speelplaats een over het algemeen groene speelplaats, met wadi’s en met een didactisch doel.  De strategische locatie van deze ontharding draagt bij tot een vergroening van de omgeving. De school maakt werk van educatie en communicatie rond ontharden en zal de vernieuwde speelplaats openstellen voor de omgeving.

Vlaams-Brabant

De Zevensprong onthardt, Leuven (Freinetschool De Zevensprong) - quick winproject

Freinetschool de Zevensprong is gelegen in het sterk verharde centrum van Leuven en wil op een innovatieve manier haar grootste speelplaats maximaal ontharden. De speelplaatswerkgroep is samengesteld uit ouders, leerkrachten en onderhoudspersoneel. Ze ging in zee met een architect en landschapsontwerper met veel ervaring met het kwalitatief vergroenen en ecologisch heraanleggen van speelplaatsen.

Het originele ontwerp heeft een educatieve en sterk participatieve insteek en brede samenwerkingsverbanden. Het voorziet een buitenklas en uitwisselingen met de moestuin (werken op gesloten kringlopen) en betrekt de kinderen bij het onthardingsproces en de aanleg van de veelzijdige groene speelplaatsherinrichting. Ook opgenomen in het voorstel zijn wateropvang en -zuivering en het versterken van ecologie in de stad. Alles maakt deel uit van een breed leertraject en een lessenpakket dat de school zal uitdragen naar andere scholen.

Zuurstof voor de Vogelzangbeek, Sint-Pieters-Leeuw (gemeente Sint-Pieters-Leeuw) - quick winproject

De Vogelzangbeek is vandaag sterk verweven en verscholen in het verstedelijkte landschap. Dit project wil door ontharding de aanwezigheid van de Vogelzangbeek verbeteren. Door een zeer strategisch gelegen bedrijfsgebouw te slopen wil het een toonaangevende bijdrage leveren aan het voort ontharden en vrijwaren van de vallei van de Vogelzangbeek. De ontharde ruimte zal worden omgevormd tot natuurgebied met aandacht voor waterbeheer, biodiversiteit, landschapsbeleving en recreatie. Het project past in een ruimere strategische aanpak en ambitie voor het versterken van het netwerk van groenblauwe aders.

Ontharden Zenneweide, Lembeek (stad Halle) - quick winproject

Het project voorziet een effectieve ontharding van een bedrijventerrein bij de Zenne in Lembeek en de herbestemming ervan tot een openbaar natuurpark: ‘Zenneweide’. Daarbij worden op het bedrijventerrein gebouwen gesloopt en hun funderingen verwijderd, en worden bijvoorbeeld ook de toegangswegen weggenomen. Daarna wordt ook de bestemming gewijzigd van industriegebied tot natuurgebied. Het natuurpark wordt één van de grotere schakels in het openruimteproject ‘landschapspark Zenne’, dat kadert in het strategische project Zennevallei.

Van grijs naar groen speelparadijs, Halle (Basisschool Heilig Hart en College Handbooghof) - quick winproject

Met dit project willen de scholen meer dan de helft van hun verharde speelplaats ontharden. Met hun onthardingsproject sluiten ze  aan bij het project van het landschapspark Zenne dat de stad Halle wil realiseren, wat de impact van beide projecten versterkt. De ontharde speelruimte zal na de schooluren en tijdens de weekends ook publiek toegankelijk zijn, in functie van het medegebruik van schoollokalen voor ontspanning, actieve en rustige spelmomenten, educatieve activiteiten, en dergelijke. De aansluiting bij het landschapspark de Zenne, de klimaatrobuuste aanpak, het integreren van hoogstammig groen in de stad en de zichtbaarheid naar het publieke domein ondersteunen de strategische impact. Ook op educatief vlak staat dit project sterk.

Geïntegreerde ontharding Redingenhof, Leuven (FV Samenwerking Ontharding Redingenhof) - coalitievormend initiatief

Dit project omvat een vernieuwende coalitie tussen een school en buurtbewoners, publieke en professionele partners die inzetten op verschillende onthardingen door de herinrichting van twee straten en een aanpalend schoolterrein. Men stelt een aanpak voor over de perceelsgrenzen heen, die werkt rond verharde terreinen in publiek en privébezit. Daardoor ontstaan kansen voor een sterkere doorwaadbaarheid (het realiseren van een doorsteek waar je nu niet door kan) en het collectieve gebruik van de ruimte.