Zuurstof voor onze handelskernen

MOP begeleidt zowel overheden als private ontwikkelaars in het vormgeven en realiseren van strategische stads- en infrastructuurprojecten. 'We werken daartoe intens samen met op maat gecreëerde multidisciplinair teams, met de opdrachtgevers en stakeholders van het project, die samen het ecosysteem van de plek mee bepalen. We zoeken hierbij naar meerwaarde op verschillende vlakken en vertrekken vanuit de sterktes van de plek. Door vorm te geven aan de synergie tussen stakeholders kunnen we mooie resultaten bereiken, op maat van de plek en de klant. Ons streefdoel is altijd een project op een realistisch maar hoog ambitieniveau te tillen', aldus ir.-arch. Philip Moyersoen van MOPurbandesign, dat eind vorig jaar Oostende als uitvalsbasis inruilde voor het Brusselse stadscentrum.

Barcelona Regional

Moyersoen werkte van 1999 tot 2004 als projectleider in Barcelona Regional, het internationaal bureau voor regionale en infrastructurele ontwikkeling van de Catalaanse hoofdstad. Hij was er mee verantwoordelijk voor het inbreidingsproject 'Masterplan Forum 2004', een megaproject van 150 ha. Dit grote stadsinbreidingsproject omvatte 23 deelprojecten zoals het internationaal convention center, een nieuwe jachthaven, hotels, de sanering van een rivier, de verbrandingsoven en waterzuiveringsinstallatie, een metrostation, nieuwe wegenis, de overkapping van de ring, enz. Later ontwierp hij onder meer strategische projecten voor de stad Oostende. In 2014 kreeg de bestaande samenwerking met Ramón Garcia Bragado, die een aanvang nam ten tijde van Barcelona Regional, een verlengstuk.

De samenwerking met deze expert in stedelijke transformatie en strategie werd bestendigd en voort geïntensifieerd in het kader van MOPurbandesign. De 'bouwstenen' van Barcelona Regional liggen ook aan de grondslag van de projecten die door dit, in 2005 door Philip Moyersoen opgericht, bureau voor strategisch ruimtelijk ontwerp worden ontwikkeld.

Schaarste als opportuniteit

MOP ziet schaarste als een opportuniteit, ook als het over het herwaarderen van handelskernen gaat. 'We zoeken altijd hoe we projecten kunnen openbreken en zo ruimte geven aan partners die het project inhoudelijk kunnen verrijken en het financiële plaatje haalbaar maken. Zo ontstaat er meerwaarde op verschillende vlakken en komt er een breed draagvlak tot stand', aldus Moyersoen.

Andere uitgangspunten in de visie van MOP zijn het ecosysteem, systeem-integratie-detail, puzzelstukken, workshopmethodiek en fundamentele draagvlakvorming. 'Het ecosysteem omvat alle essentiële aspecten die definiëren hoe een specifiek project functioneert in zijn omgeving. Deze worden van bij het begin van het proces in kaart gebracht en meegenomen. Zo kan een project integraal vooruit worden geholpen en kunnen beslissingen gefundeerd genomen worden. Als ontwerpers werken we simultaan op verschillende niveaus: systeem-integratie-detail. Ambities op systeemniveau worden onmiddellijk afgetoetst op het niveau van hun integratie in de context, en getest op bepalende stedelijke details, en, indien nodig, bijgeschaafd. Elk proces wordt uitgewerkt in puzzelstukken die parallel en redelijk onafhankelijk van elkaar kunnen worden gelegd. Zo kunnen stakeholders met creatieve ideeën bijdragen aan een sterk strategisch verhaal, zonder het project onnoemelijk te verzwaren. Via intensieve workshops kunnen dynamiek en energie in het proces worden gebracht. Het maakt allemaal deel uit van draagvlakvorming, dat essentieel is voor onze manier van werken', aldus Philip Moyersoen.

Kruisbestuiving blijft cruciaal

'Strategie en design zijn voor ons twee voorname peilers. Beide aspecten zijn even belangrijk en onlosmakelijk met elkaar verbonden. Als ontwerpbureau evolueren we steeds meer in de richting van strategische adviesprojecten, als voorbereiding op het design-ontwerpluik as such', aldus Philip Moyersoen.

Voor Mechelen winkelstad ontwikkelde MOPurbandesign samen met city-D in een eerste fase een strategisch toetsingskader. In de tweede fase zullen specifieke projecten worden begeleid. 'In de voorbije 15 jaar onderging de (handels)kern van Mechelen een ware metamorfose. Vandaag heeft het centrum een positieve uitstraling. Een stad staat echter niet stil. Nu is een volgende fase aangebroken van grootschalige strategische projecten. Het komt er nu vooral op neer om de zaken in een breder perspectief te bekijken om zo extra zuurstof te geven aan de stad en de handelskern substantieel te versterken. De rechtstreekse treinverbinding met de luchthaven van Zaventem heeft een enorme impact op de stad en de stad moet daaruit via de juiste regie alle vruchten plukken om haar (handels)kern te versterken: voort inzetten op headquarters, creatieve bedrijven, dienstenbedrijven in de volledige zone rond de vesten en tussen het station en de vesten. Het aantrekken van grotere werkgevers, niet alleen van private bedrijven, maar ook scholen en andere voorzieningen op wandelafstand van de historische handelskern zijn cruciaal om de weerbaarheid van het oude stadscentrum op lange termijn te garanderen. Dit past perfect in een duurzame mobiliteitsstrategie. Zowel de stationsomgeving als de vesten bieden nog heel wat ruimte en mogelijkheden. Telenet is zo een bedrijf met een belangrijke uitstraling in Mechelen. Gelegen aan de vesten zorgt dit mee voor de noodzakelijke blijvende kruisbestuiving tussen dienstverlening en handel. De werknemers van dit bedrijf kunnen over de middag of 's avonds eten en shoppen in het stadscentrum', verduidelijkt Moyersoen.

Geslaagd inbreidingsproject

Een stad als Kortrijk kampte in het niet zo verre verleden met een toenemende leegstand van handelspanden. Met de opening van het winkel- en woonproject 'K in Kortrijk' onderging het hart van de stad de jongste jaren een sterke gedaanteverwisseling. De netto winkelvloeroppervlakte van de niet-leegstaande winkels steeg van ongeveer 35.000 m² naar 62.500 m² in het kernwinkelgebied.

'De realisatie van dit project heeft uiteraard invloed op de omgeving. Wat reeds zwak scoorde, komt leeg te staan en kwijnt vroeg of laat weg. In samenwerking met het West-Vlaams Economisch Studiebureau werd een studie van het handelscentrum uitgevoerd. Dankzij een grondige analyse van de omgeving, zowel op systeem- als op detailniveau, zijn we er in geslaagd enkele cruciale projecten naar voor te schuiven en te herdefiniëren, dit om de positieve impact van 'K in Kortrijk' door te trekken in de onmiddellijke omgeving. Enkele voorbeelden: de afbakening van het handelscentrum, de kruisbestuiving tussen handelscentrum en toeristische stadsdelen, voorstellen tot architecturale aanpassingen van winkelpanden' Eén van de deelprojecten waarvoor MOPurbandesign een visie ontwikkelde, betreft de opwaardering en herinrichting van het Overbekeplein', aldus Moyersoen.

Beperken om te versterken

Ook Deinze - een stad met uitgestrekte bedrijfsterreinen en een vaak onderschat economisch potentieel - zit op een schakelmoment. 'Enerzijds zijn er diverse stadsvernieuwingsprojecten die op een doordachte en kwalitatieve manier werden aangepakt, anderzijds is er de nog steeds toenemende leegstand van handelszaken. In maart 2014 opende D-shopping de deuren en momenteel wordt het shoppingcenter Driespoort ontwikkeld. Beide retailparken kunnen samen de winkeloppervlakte in de stad met 20% doen toenemen. Ook de verspreide baanwinkels langs de Kortrijksesteenweg hebben impact op het winkelgebeuren in Deinze. Daarom ontwikkelden we een strategische visie die werd uitgewerkt in concrete en realistische acties die versterkend werken', aldus Philip Moyersoen.

'In de analysefase werd een coherent overzicht opgesteld van de bestaande detailhandel, met eraan gekoppeld een swot-analyse. In een tweede fase werkten we een strategische visie uit volgens enkele duidelijke krachtlijnen: beperken van het handelscentrum om het zo te versterken. Dit door zoveel mogelijk functies te concentreren op één zone - de Markt - en deze zoveel mogelijk dynamiek mee te geven. Ook door stedelijke functies als trekker te laten werken langs de winkelas, en deze winkelas te verweven met achterliggende woonwijken om zo in te zetten op horizontale densiteit.'

Terugkeereffect creëren

Bilzen is een voorbeeld van een kleine stad met een mooie historische kern, die evenwel moet opboksen tegen omliggende, grotere steden zoals bv. Maastricht en Hasselt als het op winkelen aan komt. Bij het heraanleggen van de openbare ruimte in de historische stadskern werd niet over één nacht ijs gegaan.

'Er werd een mooi en verzorgde openbare ruimte gecreëerd, maar de auto werd niet gebannen uit het centrum. Wel werd een duidelijke visie inzake parkeren en parkeerbeleid ontwikkeld en werd geïnvesteerd in ondergrondse parkings om de kwaliteit van de openbare ruimte te vergroten. Er mag twee uren gratis geparkeerd worden, wat voor het type handel in Bilzen het grootste deel van het dagelijkse shoppen voldoende is. In de studie die we samen met City D maakten, werkten we verder om van deze bereikbaarheid een echt speerpunt te maken en dit in verlichting, vergroening, materialisatie, signalisatie door te trekken in het hele handelscentrum en tot aan de poorten. Ook werd verder gewerkt op een tweede uniciteit, met name het groene karakter van Bilzen. Door de groene omgeving, de recreatieve wandel- en fietspaden en de parken te betrekken op de kern, groeit de beleving en de uniciteit van Bilzen. Via een reeks ingrepen, kleinere en grotere, werd zo gewerkt aan de grotere leesbaarheid, het versterken van de uniciteit van Bilzen en het verlagen van de barrières, zodat de invloedssfeer voor de dagelijkse bezoeker wordt versterkt en de handel duurzaam verder kan groeien', aldus Philip Moyersoen.

In Diest biedt de herontwikkeling van het vroegere militair domein De Citadel tal van opportuniteiten voor deze tot op heden inzake mobiliteit in beperkte mate ontsloten stad. Uit het masterplan uitgevoerd door MOPurbandesign blijkt dat het herontwikkelen van de heuvelachtige site - die ongeveer 15% van het stadscentrum in beslag neemt - de stad op verschillende manieren zuurstof kan geven.

'In nauwe samenwerking met de verschillende publieke en private actoren zochten we naar een haalbare invulling voor deze historisch belangrijke site. Door het introverte karakter van de Citadel open te trekken, kan het een dynamisch stadsdeel worden dat zuurstof geeft aan het stadscentrum. We voorzien een mix van grote en kleine, publieke en private functies die de plek een sterke uitstraling kunnen geven. Zo wordt in de heuvelrug van de Citadel een centrumparking voorzien met daarbovenop het nieuw stedelijk ziekenhuis. Mede hierdoor kan het perceptieprobleem van de moeilijke bereikbaarheid van de stad verholpen worden. Via de aansluiting op de Leuvensesteenweg wordt het hart van Diest plots zeer goed bereikbaar en de markt verbonden met de hoger gelegen citadel. De beslissing van het stadsbestuur en het ziekenhuis om het nieuwe stedelijke ziekenhuis op de Citadel-site te situeren, is een strategische beslissing. De blijvende aanwezigheid van dit regionale ziekenhuis in het oude centrum is van cruciaal belang voor het bestendigen van de bestaande handelsactiviteit', aldus nog Philip Moyersoen.