Safety first: veiligheidsopleidingen onder de loep
Help, ik zie door de bomen het bos niet meer. Welke veiligheidsopleidingen bestaan er en welke moeten we volgen om in orde te zijn met de reglementering? Hoe zit het met de recent uitgebreide verplichte basisopleiding? Het zijn vaak gehoorde vragen die binnenkomen bij beroepsverenigingen. Enerzijds zijn er de verplichte opleidingen en anderzijds de aanvullende op maat van jouw specifieke activiteit. Geen nood, we schieten jou te hulp met dit handig overzicht!
Ondanks de stijgende inspanningen van de bouwsector inzake veiligheid doen zich nog te vaak spijtige ongevallen of inbreuken voor, al of niet te wijten aan te weinig kennis over veiligheid. Met de verplichte basisveiligheidsopleiding alleen kom je er uiteraard niet. Je vult die best aan met (verplichte) specifieke opleidingen naargelang je specialisatie en de risico’s die hiermee gepaard gaan.
Reglementering
De wetgeving rond welzijn op het werk verplicht werkgevers om alle nodige maatregelen te nemen om het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk te bevorderen. In principe komt het er als bouwbedrijf op neer om de risico’s in te schatten en medewerkers indien nodig specifiek op te leiden. Werkt men bijvoorbeeld op stellingen, dan moet er ook een opleiding ‘Veilig werken op hoogte’ gevolgd worden. Soms gaat het echter verder dan veiligheid en zijn er premies in het spel, zoals bij de opleiding inzake asbestverwijdering. Hoe dan ook: weet dat de verzekering en ook de inspectie moeilijk zullen doen in het geval van inbreuken en ongevallen, met mogelijks boetes tot gevolg.
Betrokken partijen
De werkgever
Op basis van de risicoanalyses en het globaal preventieplan voor zijn onderneming moet je als werkgever bepalen welke opleidingen die zich toespitsen op welzijn nodig zijn en moet je een opleidingsprogramma opstellen voor de hiërarchische lijn en de werknemers. De wetgeving over het welzijn op het werk verplicht jou om passende instructies te verschaffen aan de werknemers. Je moet ook rekening houden met deze instructies bij het opstellen van het opleidingsprogramma en je dient ervoor te zorgen dat de opleidingen aan bepaalde eisen voldoen.
IPPB of EDPB
De IPPB (Interne dienst voor Preventie en Bescherming op het werk) of de EDPB (Externe dienst voor Preventie en Bescherming op het werk) als je bouwonderneming minder dan 50 werknemers in dienst heeft, heeft de opdracht om advies te verlenen en voorstellen te doen over de vorming van de werknemers. De IDPB moet samenwerken met de EDPB door advies te verstrekken in verband met de maatregelen inzake vorming. De preventieadviseur van de IDPB of de EDPB moet de nodige schriftelijke instructies voor de werking, de gebruikswijze, de inspectie en het onderhoud van de arbeidsmiddelen viseren of aanvullen. De preventieadviseur-arbeidsarts kan voorstellen doen in verband met opleidingen en moet een voorafgaand advies geven over het opleidingsprogramma rond asbest en de uitvoering ervan.
De hiërarchische lijn
De leden van de hiërarchische lijn hebben de taak om te controleren of de verdeling van de taken zo gebeurd is dat ze worden uitgevoerd door de werknemers die de daartoe vereiste bekwaamheid hebben en of ze de vereiste opleiding en instructies hebben ontvangen. Ze waken over de naleving en begrijpbaarheid van de instructies die verstrekt moeten worden.
CPBW
Alle taken van het CPBW (Comité voor Preventie en Bescherming op het Werk) worden in de bouwsector uitgevoerd door de vakbondsafvaardiging en/of de vertegenwoordiger hiervan. Het CPBW heeft als taak de communicatie en de maatregelen in verband met opleiding op het vlak van preventie en bescherming op het werk uit te werken en in toepassing te brengen. Het CPBW moet een voorafgaand advies geven over het opleidingsprogramma rond asbest en de uitvoering ervan.
Belangrijkste opleidingen
In het overzicht hieronder vind je de belangrijkste opleidingen die door Constructiv opgelijst zijn en opgenomen zijn in de reglementering.
De verplichte basisveiligheidsopleiding
Waar voorheen enkel de bouwvakarbeiders de verplichte basisveiligheidsopleiding moesten volgen, moeten alle aanwezige partijen die werken uitvoeren op de werf sinds 15 april 2023 aan de verplichting voldoen. Ook (buitenlandse) zelfstandigen, zaakvoerders en werknemers uit andere Paritaire Comités. Concreet regelde de cao Basisveiligheid van 12 mei 2022 de verplichting enkel voor arbeiders uit het Paritair Comité 124, interimarbeid en vakantiewerk. Het aangepast KB verplicht iedereen die manuele arbeid verricht op een werf om een basisveiligheidsopleiding van minstens acht uur te volgen. De plaats van tewerkstelling en het type arbeid zijn bepalend. Bouwwerven vallen onder de definitie van tijdelijke en mobiele bouwplaatsen. De verplichting is niet van toepassing op personeel dat niet actief is op werven of enkel intellectuele arbeid verricht.
Een vrijstelling is mogelijk als de betrokkene het bewijs kan leveren over een geldig VCA-certificaat te beschikken, in het bezit is van een attest van een eerder gevolgde veiligheidsopleiding die aan de eindtermen voldoet, of kan aantonen dat in de afgelopen tien jaar tenminste vijf jaar ervaring is verworven door het uitvoeren van werkzaamheden op een tijdelijke of mobiele bouwplaats.
Een basisveiligheidsopleiding of een VCA-opleiding? De basisveiligheidsopleiding die de sector heeft uitgewerkt is zeer praktisch en realistisch georganiseerd, aan de hand van foto’s. Een VCA-opleiding is een ander paar mouwen. Op het einde van de dag volgt een examen dat leidt tot een attest, wat dan weer een bijkomende troef is. Denk je dat je in de toekomst een VCA-attest nodig hebt? Volg dan best de opleiding VCA-Basisveiligheid met examen. Op die manier vermijd je dat jouw arbeiders twee opleidingen moeten volgen.
EHBO
Als werkgever moet je ervoor zorgen dat er op eIk moment gekwalificeerd personeel op de bouwplaatsen aanwezig is om eerste hulp te verlenen. De risicoanalyse zal vaak uitwijzen dat de aanwezigheid van een hulpverlener die de basisopleiding (minimum 15 uur) en een jaarlijkse bijscholing (minimum 4 uur) gevolgd heeft, noodzakelijk is op de bouwplaats. Er moet altijd rekening gehouden worden met het advies van de preventieadviseur-arbeidsarts en de syndicale afvaardiging.
Veilig werken op hoogte
De werkgever is verplicht om de vereiste opleiding te voorzien voor werknemers die werken op steigers en/of die ze monteren, demonteren en ombouwen. De werkgever duidt ook een bevoegde persoon aan voor het gebruik en/of de montage van steigers.
Asbestverwijdering
Werkgevers zijn verplicht om de vereiste opleiding (eenvoudige handelingen of werken in een hermetisch afgesloten zone en/of met couveusezakken) bij een externe organisatie te voorzien voor werknemers die in contact komen met asbest.
Ergonomie
De werknemers en het CPBW (Comité voor Preventie en Bescherming op het Werk) moeten een passende opleiding krijgen inzake de musculoskeletale risico’s op het werk. Het aantal uren opleiding is niet vastgesteld.
Gemechaniseerde beroepen
De volgende werknemers moeten een geschikte opleiding gevolgd hebben (aantal uren niet vastgesteld): bestuurders en bedieners van voertuigen en machines voor grondverzetwerkzaamheden (graafmachines, ...) en materiaalverlading (heftrucks, hoogwerkers, reachtrucks, ...), bestuurders van hijswerktuigen (autolaadkranen, torenkranen, mobiele werkplatformen, ...). Voor ervaren werknemers bestaat er een verkorte opleiding, de zogenaamde bekwaamheidstest.
Diisocyanaten
Zie kaderstuk.
Brandpreventie
Titel 3 'Brandpreventie op de arbeidsplaatsen' van boek III van de codex over het welzijn op het werk verplicht werkgevers om hun werknemers op te leiden rond brandpreventie. Hoewel deze titel uitsluitend van toepassing is voor werkplaatsen, bureaus en opslagplaatsen en niet voor tijdelijke of mobiele bouwplaatsen, wordt aangeraden om de voorschriften van deze titel ook voor deze bouwplaatsen te volgen. Daarvoor volgt de werkgever het advies van de interne of externe preventieadviseur. Het aantal uren opleiding is niet vastgesteld.
Werfsignalisatie (Vlaanderen)
Sinds 1 januari 2020 is het volgens het Standaardbestek 250 (Vlaams Gewest) verplicht om een signalisatieverantwoordelijke aan te duiden in het kader van wegenwerken. Dit is evenwel geen wettelijke, maar een contractuele verplichting. Deze signalisatieverantwoordelijke, die altijd aanwezig is op de werf, moet erover waken dat de signalisatie op elk ogenblik in overeenstemming is met het signalisatieplan. De aannemer moet kunnen bewijzen dat de signalisatieverantwoordelijke een aangepaste opleiding van minstens drie uur gevolgd heeft (intern of extern).
Bevoegde werknemers BA4/BA5
Werken aan elektrische installaties moeten uitgevoerd worden door bevoegde personen. In het Algemeen Reglement op de Elektrische Installaties (AREI) worden vijf bekwaamheidsniveaus in verband met elektriciteit vastgesteld. Twee daarvan zijn vaak betrokken op de arbeidsplaatsen: BA4 (gewaarschuwden) en BA5 (vakbekwamen). Zij zijn bedrijfsintern of -extern en moeten door de werkgever worden aangeduid. Het aantal uren opleiding is niet vastgesteld.
Preventieadviseur
Elke werkgever moet een preventiestructuur oprichten die onder andere een Interne Dienst voor Preventie en Bescherming op het Werk (IDPBW) omvat. Daartoe moet hij over minstens een preventieadviseur beschikken. Bouwbedrijven zijn opgedeeld in vier groepen. Het opleidingsniveau van de preventieadviseur wordt vastgesteld in functie van de groep waar het bouwbedrijf toe behoort. De opleiding waarin de basiskennis aangereikt wordt, is niet verplicht (groepen C en D), maar dit soort opleiding wordt wel sterk aangeraden om vertrouwd te raken met welzijn op het werk. Duur van de opleiding: minstens 40 uur
Vertrouwenspersoon
In bedrijven met meer dan 50 personen moet er minstens één vertrouwenspersoon aangewezen worden die deel uitmaakt van het personeel. De werknemers kunnen een beroep doen op een vertrouwenspersoon voor een informele psychosociale interventie. Die bestaat in het informeel zoeken naar een oplossing via gesprekken, een interventie bij een derde persoon of een verzoening. De vertrouwenspersoon moet opgeleid worden en een jaarlijkse bijscholing volgen. Duur van de opleiding, die gevolgd moet worden binnen de twee jaar die volgen op de aanwijzing: 40 uur plus jaarlijkse supervisie waarvan het aantal uren niet vastgesteld is.
Specifieke beroepen
Ook de volgende beroepen moeten een specifieke opleiding volgen: beroepschauffeurs (vakbekwaamheid), betonmixerchauffeurs en betonpompbedienaars, verwarmings- en klimaatregelingstechnici (erkenning), koeltechnici (erkenning).
Een volledig overzicht van de thema’s waarvoor een opleiding verplicht is (overeenkomstig de risicoanalyse) met de benaming van de wettekst, artikelnummer(s) en het volledige artikel kan je vinden op de site Building Your Learning: www.buildingyourlearning.be
Vragen? Neem contact op met jouw beroepsorganisatie voor het aanbod en advies.
Met dank aan Constructiv en Bouwunie
De financiering van opleiding is dankzij de twee financieringsstelsels aantrekkelijk. Constructiv biedt een sectorale tussenkomst aan het bedrijf als een arbeider (PC 124) een opleiding volgt in een erkend opleidingscentrum. Zelfstandigen kunnen onder bepaalde voorwaarden een beroep doen op de KMO-portefeuille.
Verlies ook de winteropleidingen niet uit het oog. Ze zijn een van de opleidingsstelsels waarmee je jouw opleidingen goedkoper kan organiseren. Op het vlak van kostprijs is dit opleidingsstelsel zelfs het goedkoopste. Als werkgever betaal je geen loon. Constructiv komt gedeeltelijk tussen in de opleidingskost met een forfaitaire bijdrage van 10 euro/u/arbeider (= 80 euro per dag). Bovenop de werkloosheidsuitkering uitgekeerd door RVA, ontvangt jouw arbeider een premie van 55 euro én een aanvullende vergoeding bouw van Constructiv. Op die manier is er nauwelijks loonverlies.
Meer info, onder meer over de voorwaarden: https://www.constructiv.be/nl-BE/Data/Benefits/Winteropleidingen.aspx
Als je als werkgever of professioneel (vooral schilders, schrijnwerkers en isoleerders, zowel werknemers als zelfstandigen) vaststelt dat er gewerkt wordt met een diisocyanaat (polyurethanen zoals kleefstoffen, dichtingsmiddelen, (isolatie)schuim, coatings, lijmen, kitten enzoverder bevatten diisocyanaten) wordt er verwacht dat de werknemers een opleiding volgen. De opleiding is sinds 24 augustus 2023 verplicht voor alle industriële of professionele gebruikers en moet minstens om de vijf jaar herhaald worden. Dit geldt dus ook voor zelfstandigen, meewerkende werkgevers en hiërarchische lijn of personen die toezicht houden (bv. werfleiders).
Tip: check dit via het verpakkingsetiket, dat sinds 24 februari 2022 vermeldt: ‘Per 24 augustus 2023 moet voor industrieel of beroepsmatig gebruik een passende opleiding zijn voltooid, tenzij de concentratie aan diisocyanaten, afzonderlijk en in combinaties, lager is dan 0,1 gewichtsprocent’.
Je kan de opleiding online volgen maar ook klassikaal via een deskundige op het gebied van veiligheid en gezondheid op het werk die over de vereiste kennis over diisocyanaten beschikt aan de hand van een relevante opleiding.
Verdere informatie, onder meer over de verschillende opleidingen: www.safeusediisocyanates.eu/nl
De meest recente cijfers (eind februari 2024) inzake het aantal arbeiders, het aantal bedrijven en het aantal opleidingsuren betreffende de opleidingen basisveiligheid die in aanmerking komen om conform de regelgeving basisveiligheidsopleiding te zijn. Dit betreft alle opleidingen vanaf het moment dat de CAO over de verplichte basisopleiding in voege trad (12 mei 2022).