Staalprijs voor gerenoveerde Diamantbeurs Amsterdam

De Diamantbeurs aan het Weesperplein in Amsterdam, een rijksmonument dat een ingrijpende renovatie onderging naar een ontwerp van architectenbureau ZJA (Zwarts & Jansma Architecten) in samenwerking met Heyligers design + project, is onderscheiden met de Nederlandse Nationale Staalprijs 2020. Het gebouw biedt tegenwoordig onderdak aan Capital C, een centrum voor de creatieve industrie.

Toen de Diamantbeurs in 1911, naar een ontwerp van Gerrit van Arkel, werd gebouwd en opgeleverd, was het als gebouw en als instituut de bekroning van een bloeiperiode die als een tweede Gouden Eeuw voor Amsterdam gold: de economische opbloei vanaf 1880, die de stad weer een wereldstad voor industrie en handel maakte na een eeuw van malaise.

Amsterdam was op dat moment uitgegroeid tot een van de belangrijkste centra van de internationale diamantindustrie. En dat alles was af te lezen aan het eigenzinnige ontwerp van de Diamantbeurs. Het was modern en zakelijk door zijn strakke ritmische opbouw, maar had ook klassieke allure met zijn bijzondere klokkentoren en verfijnde decoraties. Dit sieraad voor de stad, met zijn ingetogen Art Nouveau stijl, is dan ook erkend als rijksmonument.

In het begin van de 21ste eeuw stond het gebouw er niet goed voor. Na verschillende toevoegingen, een brand en verbouwingen was van de allure van het oorspronkelijke monument weinig over. Het was afgevlakt, versluierd door afleidende en monotone opbouw. De nieuwe eigenaars Zadelhoff bv en Sijthoff Media, zien voor de Diamantbeurs een rol weggelegd in wat zich laat aanzien als een nieuwe bloeiperiode van Amsterdam, ditmaal als een internationaal centrum van de creatieve industrie en informatietechnologie.

Om die rol te vervullen, met Capital C in de hoofdrol, was een ingrijpende renovatie nodig en architectenbureau ZJA uit Amsterdam leverde daarvoor het ontwerp. Dat beoogt het herstel van de eigen markante kwaliteiten van de Diamantbeurs in volle glorie, de aanpassing van het interieur aan moderne, flexibele kantoor-faciliteiten en ten slotte de toevoeging van een hedendaagse, openbaar toegankelijke ruimte.

De grootste vernieuwing bestaat uit de evenementenruimte en het terras op de zevende verdieping, onder een langwerpige koepel. De opbouw op het dak is gebaseerd op het principe van de gridshell, waarin de constructieve krachten worden opgevangen door de dubbele krommingen in het dakvlak. Dat biedt een enorme vormvrijheid en maakt grote overspanningen mogelijk zonder kolommen.

Gevuld met glas ontstaat zo een licht ogende, transparante dakstructuur. Door een verhoging van de vloer van de zesde verdieping kan de koepel nog vrijer en lichter ogen. De opbouw is zelfstandig en staat een stapje terug ten opzichte van de oorspronkelijke gevellijn en los van de koepeltoren. Vanaf de straat is de verhouding zonneklaar: de in ere herstelde Diamantbeurs staat voorop en de opbouw is een dienende toevoeging. De nieuwe openbare ruimte is een transparant uitnodigend gebaar, dat in alle richtingen licht en de hemel weerspiegelt.

Het door Gerrit van Arkel ontworpen rijksmonument dat in 1911 haar deuren opende, is met deze renovatie grotendeels teruggebracht naar het oorspronkelijke ontwerp. De originele monumentale kenmerken zijn gereconstrueerd en de twee markante torens, de originele dakrand en de timpanen op het dak uit Van Arkels ontwerp zijn in ere hersteld.

De in latere jaren toegevoegde bovenverdieping werd vervangen door twee verdiepingen met multifunctionele ruimtes onder een unieke koepel van staal en glas. Op het dak schittert de High Light, een bijzondere, natuurlijk gevormde koepel van staal en glas. De High Light is transparant, licht en open en voorzien van geïntegreerde zonnecellen die niet alleen energie opwekken, maar ook de zon weren. Zo blijft het binnenklimaat zo comfortabel mogelijk.

Onderscheidend is de manier waarop de High Light zowel een blikvanger als een zelfbewust teken is, maar toch zo licht gemaakt is, dat het zich dienend opstelt naar het historische monument. Het grotendeels terugbrengen naar het oorspronkelijke ontwerp van Gerrit van Arkel mag geslaagd heten. Nadat het gebouw in 1990 een moderne dakopbouw kreeg, is het nu weer nauwkeurig hersteld in zijn originele vorm en werd een eigentijds volume toegevoegd.

“De transparante en bolvormige nieuwe dakopbouw met een organisch lijnenspel is duidelijk op het dak aanwezig, maar ook weer niet. Het laat de oorspronkelijke vorm geheel intact, is niet opdringerig, maar biedt daarnaast ook een spannende, hedendaagse toevoeging. Constructief is het een spectaculair ontwerp, waarin weinig extra staal is ingezet en mooi is ingepast zonder pompeus over te komen. We zien hier een innovatieve constructie met een uitgekiende detaillering. Een combinatie van technieken in ontwerp en uitvoering, en dat op binnenstedelijk locatie. Modern op klassiek. Het klopt als een bus”, aldus Wico Ankersmit, jurylid van de Nationale Staalprijs 2020.

State-of-the-art architectuur

De vormgeving van de High Light is respectvol naar het historisch ontwerp, maar hedendaags in technisch en functioneel ontwerp. De ruimtelijke koepel is zelfstandig en staat een stapje terug van de gevellijn en los van de klokkentoren.

Daar waar de twee nagebouwde torens op het dak staan, zijn de ribben van de stalen constructie weggelaten en is een groen dakterras aangelegd. De ruimtelijke koepel is een blikvanger, maar door haar terughoudende positie op het dak en de ruimtelijke, transparante constructie is deze ingetogen en eervol naar het rijksmonument. Zo vormen monument en koepel samen één natuurlijk geheel.

De High Light is een staaltje van state-of-the-art architectuur: de koepel is een gridshell, wat betekent dat de constructieve kracht geleverd wordt door de dubbele kromming van de elementen. Een principe dat grote overspanningen mogelijk maakte.

De stalen constructie is door ZJA parametrisch ontworpen en geoptimaliseerd. Hierdoor kon de huidige vorm van de High Light gerealiseerd worden, niet alleen doordat deze technisch haalbaar werd, maar ook kostenefficiënt was.

Bovendien kon de vorm op een natuurlijke, gecontroleerde manier worden gegenereerd. Octatube was verantwoordelijk voor de engineering en de uitvoering van de High Light en Pieters Bouwtechniek voor het constructieve ontwerp.

Met de restauratie van de Diamantbeurs, Capital C Amsterdam en de nieuwe bekroning op het dak, is weer een iconisch gebouw aan het stadshart van Amsterdam toegevoegd. Met zijn veelkantige schittering roept de High Light de geschiedenis van het gebouw op als centrum van de internationale diamanthandel. Tegelijkertijd maakt de stijlvolle koepel in functie, vormgeving en vernieuwend constructief ontwerp de toekomst tastbaar.

ZJA is een internationaal georiënteerd architectenbureau, gevestigd in Amsterdam en opgericht in 1990. Van oorsprong een ontwerpstudio voor architectuur en productontwikkeling, is ZJA vandaag uitgegroeid tot een professioneel architectenbureau gespecialiseerd in sport en vrije tijd, infrastructuur en openbaar vervoer.

Technische fiche

• Opdrachtgever: Zadelhoff bv en Sijthoff Media
• Architect: ZJA in samenwerking met Heyligers design + projects
• Interieurarchitect: Müller & van Tol
• Restauratie (architect): Braaksma & Roos Architectenbureau
• Restauratie: Van Milt Restaurateurs
• Constructie-ontwerp: Pieters Bouwtechniek
• Bouwkundig aannemer: DCV Bouw
• Engineer en aannemer dakopbouw: Octatube
• Interieurarchitect High Light: Studio Linse
• Aannemer afbouw: NewKantoor
• Ontwikkel-en projectmanagement: Peak Development
• Prijzen: Nationale Staalprijs 2020, Mipim Award 2020 - Best Refurbished Building
• Nominaties: Rooftop Award 2019/2020, WAN Award 2020, Dak van het Jaar 2019.