Groendaken en groene gevels groeien boven de niche uit

De stad van de toekomst is een groene stad. De roep om de – almaar uitdijende – stedelijke omgeving leefbaar te houden, klinkt luid. Inmiddels is de weldadige impact van groen op mens en omgeving genoegzaam bekend, opent Bruno Verschaeve het gesprek. “De nabijheid van groen in steden en dorpskernen heeft een positieve invloed op de mentale gezondheid van bewoners, nodigt uit tot sociale contacten, verbetert de luchtkwaliteit, absorbeert het omgevingslawaai, zorgt voor thermische isolatie en draagt bij aan de biodiversiteit”, vat de eigenaar van Groene Gevels vzw samen. De klassieke parken en bomenlanen volstaan echter niet meer als longen voor de stad. “Groene gevels en daken zijn dé oplossing voor meer urbaan groen”, stelt Verschaeve. “Het potentieel ervan wordt helaas nog te weinig benut.”

De winst van groene gevels

Alleen al op vlak van luchtkwaliteit is de positieve impact nochtans drievoudig. “Planten nemen CO2 op en geven zuurstof terug”, legt Verschaeve uit. “Daarnaast vangen ze beschavingsaërosolen op – gassen en stofdeeltjes die in de lucht terechtkomen door menselijke activiteit en die schadelijk zijn voor onze gezondheid. Een goed uitgegroeide groene gevel heeft een even grote milieu-impact als een volwassen boom.”

Beschavingsaërosolen berokkenen op termijn ook schade aan gebouwen. Gevelgroen beschermt daartegen, evenals tegen erosie door slagregen, hagel, vorst en UV-bestraling. Groene gevels hebben bovendien een belangrijk effect op hittestress en hitte-eilanden in de stad, een opkomend probleem van de klimaatopwarming, vervolgt Verschaeve. “Groene gevels wapenen het gebouw tegen direct zonlicht. Hierdoor warmen de stenen minder snel op en blijven ze koeler dan onbegroende gevels. Planten verdampen daarenboven grote hoeveelheden water, wat naast een hogere luchtvochtigheid ook koelte oplevert. In de winter houden groene gevels de warmte dan weer beter vast.” Zo biedt gevelgroen in elk seizoen een betere warmte-isolatie. “De winst ligt tussen de 10 en 40 procent, afhankelijk van de al aanwezige isolatie.”

Ecologisch ondernemer Teun Depreeuw van Muurtuin ziet de cijfers graag komen. “Groen is meetbaar”, is zijn motto. “We gebruiken best duidelijke cijfers om de voordelen van groendaken en groengevels te vatten. Zo kunnen we aantonen dat architecten, aannemers en particulieren een bewezen en duurzaam alternatief voor het grijpen hebben.” Met diverse studies onderbouwt Depreeuw het buffereffect van groene gevels. “In de zomer kan een muurtuin de geveltemperatuur verminderen met 10 tot 20 graden. Voor het binnenklimaat betekent dit dat de airco tot een derde minder hard hoeft te werken. Volgens onderzoek levert een groene zuidgevel tussen de 6 en 11 procent energiewinst op.”

Zelf ontwierp Depreeuw de Total Value Wall, waarvan hij de effectiviteit testte in eigen proefopstellingen samen met partners als TU Delft en UGent. “Total Value Wall is een groene muur én volwaardige bouwschil, ontworpen om grijswater – afvalwater uit gootstenen, douches en wasmachines – op te vangen voor hergebruik. De grote innovatie van het systeem is dat het ook het grijswater zuivert.” Het Antwerpse provinciaal centrum voor Duurzaamheid en Innovatie, Kamp C, werd al uitgerust met een verticale Total Value Wall van bijna 60 m². “Die wordt automatisch bevloeid met afvalwater. De muurtuin zuivert het grijswater, dat daarna hergebruikt wordt voor de toiletten. Dat betekent een besparing van 30 procent op kraantjeswater.”

Naast verticale tuinen zijn ook grondgebonden groene gevels in volle ontwikkeling, reikt Bruno Verschaeve een andere optie aan. “Verticale tuinen wortelen doorgaans in zakken, panelen of muurcontainers en worden bevloeid door irrigatiesystemen. Klimplanten daarentegen die vanuit de volle grond groeien, hebben geen extra water nodig.” Er zijn twee types van grondgebonden groene gevels, licht Verschaeve toe. “Muurtuinen met zelfhechtende klimplanten zoals klimop en wilde wingerd, of gevels die gebruik maken van een klimhulp. Die laatste zijn onze specialiteit. Complexe irrigatietechnieken of bouwstructuren komen er niet aan te pas. Niet-zelfhechtende klimplanten zullen enkel groeien op de klimhulp en niet woekeren buiten deze installatie. Dankzij gebruik van innovatieve materialen als HDPE kunnen we grote oppervlaktes snel en goedkoop vergroenen met een minimum aan onderhoud.”

Het dak eraf voor groendaken

Ook op het vlak van groendaken vallen er meerdere keuzes te maken. “Extensieve groendaken zijn onderhoudsarme daken met een beperkt opbouwgewicht, voorzien van sedumplantjes”, legt Lynn Demonie van NATUROOF uit. “Dit type van groendak kan perfect gecombineerd worden met zonnepanelen. Een semi-intensief type of biodiversiteitsdak heeft een iets zwaarder opbouwgewicht, maar de plantenkeuze is ruimer. Een combinatie van wilde grassen, kruiden en bloemen of zelfs vaste beplanting is mogelijk. Echte natuurdaken of intensieve daktuinen zijn de laatste jaren enorm in populariteit gestegen. Meer en meer geraken ook ‘multifunctionele daken’ ingeburgerd, waarbij de creatieve en sociale kansen van daken worden benut.”

De grootste opmars zit echter in de retentiedaken, ook wel groenblauwe daken, zegt Demonie. “Die zijn speciaal ontworpen om regenwater te bufferen en vertraagd af te voeren naar de riolering. Het opgevangen regenwater kan ook gebruikt worden voor de irrigatie van een groene gevel of siertuin. Noem het een soort van grondwatertafel die je creëert op je dak.” Een retentiedak kan gemakkelijk tot 161l/m² water bufferen. Voorwaarde is dat het dak volledig vlak wordt uitgevoerd met een geschikte dakdichting, verwijst Demonie naar de richtlijnen van Buildwise. “Een retentiedak kost initieel zo’n 10 procent meer dan een traditionele daktuinopbouw. De lopende kosten liggen echter lager, omdat er bijvoorbeeld geen uitgebreid irrigatieleidingsysteem of -sturing nodig is.”

“Een stapje verder gaan we met intelligente hemelwaterafvoer, via het Smart Flow Control Systeem,” vervolgt Demonie. “Hierbij wordt de afvoer van regenwater actief gestuurd op basis van weersvoorspellingen. Wanneer er meer regen voorspeld is dan dat er in de retentielaag opgenomen kan worden, zal exact het voorspelde neerslagvolume afgevoerd worden richting een tank, wadi, vijver of riool. De bergingscapaciteit en de waterhuishouding op het dak blijven dus constant.”

Een grondig voortraject

De twee belangrijkste tegenwerpingen van bouwheren om een groendak te plaatsen zijn de schrik voor onderhoud en voor dakproblemen na aanleg. “De kans dat we na aanleg terug bij een groendak geroepen worden, is amper 1 procent”, weerlegt NATUROOF resoluut. “Lekken zijn nagenoeg steeds te wijten aan betredingsschade in de bouwfase en komen meestal voor op daken waar geen lektest werd gedaan voor uitvoering.” Onderhoud hoort nu eenmaal bij het implementeren van groen in of aan een gebouw, stelt Demonie. “Het onderhoud van een groendak blijft evenwel beperkt, mits goed opgevolgd. De meeste problemen komen voort uit het helemaal niet onderhouden van groendaken.”

Piratenverhalen dat groen geen onderhoud nodig heeft, bewijzen rechtschapen installateurs van groendaken en groene gevels geen dienst, sluit Teun Depreeuw aan. “Groene gevels en groendaken zijn een specialiteit die de nodige kennis en zorg vergen. De kost die daarmee gepaard gaat, moet meegenomen worden van bij de start van het bouwproces. Steek de groenoplossing mee in het HVAC-verhaal en je krijgt een geïntegreerd verhaal, waarvoor je uiteindelijk veel meer terugkrijgt dan je investeert”, aldus Depreeuw. “Alleen al de immowaarde van een gebouw met muurtuin of groendak stijgt met 10 procent.”

Wat kosten en baten betreft, vallen er vooraf een aantal dingen uit te klaren, vindt Bruno Verschaeve. “De verschillen in investering en opbrengst tussen een extensief of intensief groendak, dan wel verticale muurtuin of grondgebonden groene gevel zijn aanzienlijk. Bijtijds de nodige expertise verzamelen is een must.” Tijdig en goed overleg tussen groenspecialisten, architecten en projectpartners is essentieel, is iedereen aan tafel het eens. “Soms komt een bouwheer tot bij ons met een volledig uitgewerkt beplantingsplan, terwijl er slechts voldoende gewicht voorzien is voor een extensief groendak”, verzucht Demonie. “Een goed voortraject waarin verwachtingen worden afgestemd op mogelijkheden is een voorwaarde voor een geslaagd project.”

De consensus? Dat groendaken of groene gevels niet zomaar een esthetische surplus zijn, die makkelijk kan worden weggeknipt als het bouwbudget onverhoopt oploopt. “Wil je toekomstgericht bouwen, dan kun je gewoonweg geen volledig stenen gebouw meer neerzetten. In de stadsontwikkeling van de toekomst zal groen een veel volwassener plek krijgen”, stelt Toon Depreeuw. Bruno Verschaeve droomt luidop van een groene golf, die zich vertaalt in de gezondheid van de aarde en van de mens. Waarop Lynn Demonie ter besluit vertaalt: “Ieder dak waaraan geen functie gekoppeld is, is een verloren dak. Elke grijze gevel een gemiste kans.”

Heleen Driesen