Brugge boetseert blauwgroen buurtpark

Zowat in heel Vlaanderen krijgen ingekokerde waterlopen opnieuw ruimte en zichtbaarheid in het dorps- en stadsweefsel. Een mooi en recent voorbeeld van die inspanningen om de ecologische waarde van waterlopen te herstellen is het openleggen van de Kerkebeek in het Brugse park Ten Boomgaard. “Het creëren van nieuwe publieke ruimte is eerder uitzondering dan regel in ons sterk bebouwd weefsel. In Sint-Michiels zijn we erin geslaagd een nieuw landschap te sculpteren waarin van alles te beleven valt. Maar bovenal is er ruimte voor water gemaakt. Deze duurzame en efficiënte aanpak laat de Stad en de VMM toe het waterbeheer van de Kerkebeek te optimaliseren. We kunnen nu het overtollige regenwater stroomopwaarts én in deze vallei opvangen en zo de wijk behouden voor overstromingen. Dankzij de extra buffercapaciteit voor water, kunnen we duurzamer groenonderhoud doen. Elk jaar hebben we alleen al voor het groenonderhoud in de historische binnenstad 1.255.000 liter water nodig”, kadert schepen van Openbaar Domein Franky Demon de werkzaamheden.

De Kerkebeek is een waterloop van eerste categorie. Bij hevige regenval stijgt het waterpeil en debiet in de beek heel snel. “Om wateroverlast te vermijden was hier een ingreep nodig. In het park hebben we oude kokers uitgebroken om de Kerkebeek opnieuw een natuurlijke bedding te geven. Kokers die niet in het gabarit van de nieuwe beek kwamen te liggen, bleven behouden. De koker die werd behouden, wordt deels hergebruikt als reservoir voor gebruik van water door de stadsdiensten en deels als buffer voor het overstortwater van de gemengde riolering. Door het overstortwater eerst in deze buffer op te vangen, reduceren we het overstortvolume en dragen we bij aan een verbeterde waterkwaliteit”, vertelt Jeroen Van Reybrouck namens Studiebureau Jonckheere.

Zuinig met grondwater

Dat open leggen van de Kerkebeek bracht een bijzondere technische uitdaging met zich mee. Toen de beek in de jaren ’70 in een driedubbele koker werd gebracht, werd pal naast de beek ook een Aquafin-collector aangelegd om het rioleringswater af te koppelen en richting rioolwaterzuiveringsinstallatie te sturen. “Op sommige plaatsen hebben we hiervoor ook de Aquafin-collector moeten opschuiven. Dat verplaatsen gebeurde voor het open leggen van de beek”, pikt Karel Maeyaert, projectleider bij Persyn in. “De collector lag op een diepte van meer dan 5m onder het maaiveldniveau. Om veilig te kunnen werken hebben we een beschoeiing gemaakt uit een combinatie van groutwanden, kringbeschoeiing en damwanden. Het uitvoeren van de secanswanden net naast de Kerkebeekkoker was een precisiewerk. Daarnaast was de waterhuishouding een behoorlijke puzzel. Voor het werken op deze diepte was bemaling nodig. Om het op te pompen waterdebiet te beperken, hebben we in eerste instantie de graafwerken in het najaar gepland. Dit is de meest gunstige periode omdat het grondwater op dat ogenblik het laagst staat. Daarnaast hebben we waterdichte groutschermen geplaatst om het op te pompen debiet verder te beperken. Zo vermeden we de risico’s op mogelijke zettingen in de buurt.” Dat was niet onbelangrijk aangezien er veen aanwezig was in delen van het projectgebied. Deze bodemlaag gedraagt zich als een spons. Wanneer die droog komt te staan, kan de bodem errond verzakken.

De nieuwe collector varieert in diameter van 700 tot 1200mm. “Om deze buizen op een diepte van 5,7m te kunnen plaatsen, hebben we een 52-tons rupskraan ingezet. Om geen tijd te verliezen tijdens de graafwerken en het overkoppelen van de collector, hebben we tijdens de zomermaanden de hele beek in een 3D-plan uitgewerkt. Dat plan was de basis voor de GPS-aansturing van de graafkranen. Dankzij die aansturing konden ze heel precies en efficiënt werken”, aldus Karel Maeyaert.

Bomen voorzichtig verplant

Om ruimte voor de opengelegde Kerkebeek te maken, dienden tien hoogstammige bomen een nieuwe plaats in het park te krijgen. “Om die operatie goed voor te bereiden, hebben we samengewerkt met een ETW’er (European Tree Worker, of een boomverzorger met een Europees erkend certificaat) en een ETT’er (European Tree Technician, of een boomtechnisch specialist met een Europees diploma). We hebben hun instructies nauwgezet opgevolgd. Het verplanten gebeurde in het meest gunstige seizoen. Verder hebben we sondes geplaatst bij de verplante bomen om de bodemvochtigheid te meten. Het nauwgezet opvolgen van de watergift is cruciaal om de overlevingskansen van de bomen te vergroten. In overleg met het stadsbestuur en de specialisten hebben we strategisch goede plaatsen gekozen om de bomen maximale slaagkansen te geven”, weet Karel Maeyaert.

Ontmoetingsplaats

Een tweede doel van de werken in het parkgebied was het creëren van ontmoetingsplaatsen voor de buurt en het stimuleren van buurtverbinding. Het park biedt nu een meerwaarde voor de school en de kinderen uit de buurt. Een amfitheater met zicht op het open water kan dienen als buitenklas of speelruimte. Het team van Persyn vormde de elementen in ter plaatse gestort beton. Daarnaast voorziet het ontwerp in bespeelbaar publiek domein met graszones en zitmuurtjes in het talud, klim- en zitmuurtjes en stapstenen in het water. Voor de nieuwe planten viel de keuze op een divers palet, aangepast aan de ondergrond en ligging. De verschillende boomtypes zorgen voor verschillende plantenhabitats.

Ten Boomgaard onder de loep

Opdrachtgever: VMM en Stad Brugge

Ontwerp: Ontwerpbureau Pauwels en studiebureau Jonckheere

Hoofdaannemer: Persyn

Project in het kader van Nature Smart Cities en de Blue Deal: het Riviercontract voor de vallei van de Kerkebeek

Opmerkelijke cijfers:

• Tracélengte opengelegde Kerkebeek: 400m

• Lengte Aquafin-collector: 570m

• Diepte Aquafin-collector: 5,7m

• Reservoir gebruik beekwater stadsdiensten: 500m³

• Buffer overstortwater gemengde riolering: 1.700m³

• Verplante bomen: 24 stuks

"De opengelegde Kerkebeek vrijwaart de wijk Ten Boomgaard van wateroverlast

Om veilig te kunnen werken hebben we diverse beschoeiingstechnieken toegepast."