De strategische rol van overheidsopdrachten in de Clean Industrial Deal voor een duurzamere industrie

In 2020 stelde de Europese Unie (hierna EU) het kader van haar milieuambities reeds vast met de Green Deal. De Clean Industrial Deal verduidelijkt deze ambities nu verder door de ecologische transitie te combineren met duurzame economische groei. Dit pact richt zich op het verlagen van de energieprijzen, het verminderen van administratieve lasten voor bedrijven en het bevorderen van de decarbonisatie van de industrie.

Daarna is de Commissie van plan verschillende specifieke sectorale actieplannen op te stellen. De Commissie heeft op woensdag 26 februari 2025 ook een plan voor betaalbare energie gepresenteerd, evenals een omnibus, waarin onder andere voorstellen voor het versoepelen van rapporterings- en administratieve verplichtingen zijn opgenomen. Het is belangrijk op te merken dat de meeste wijzigingen die door de Clean Industrial Deal zijn voorgesteld nog goedgekeurd moeten worden door het Europees Parlement en de Europese Raad.

1. Rol van overheidsopdrachten in de transitie

Volgens de Commissie spelen overheidsopdrachten terecht een belangrijke rol in de bevordering van de transitie naar duurzame en veerkrachtige industriële ecosystemen binnen de EU. Door niet-tarifaire criteria op te nemen die gericht zijn op duurzaamheid, veerkracht en de Europese herkomst van producten, kan de openbare aanbestedingspolitiek de doelstellingen van decarbonisatie en concurrentievermogen het best ondersteunen. Deze benadering van de Commissie moedigt de aanname van duurzame en gedecarboneerde industriële oplossingen aan, creëert kwaliteitsbanen en ondersteunt innovatie. Overheidsinstanties kunnen deze criteria toepassen in hun aanbestedingen om de ontwikkeling van duurzamere industriële oplossingen te bevorderen, en zo de aanbestedingsstrategieën in de EU positief beïnvloeden.

2. Herziening van het kader voor openbare aanbestedingen in 2026

De Europese Commissie is van plan het kader voor openbare aanbestedingen in 2026 te herzien om duurzaamheid, veerkracht en Europese voorkeurcriteria in overheidsopdrachten op te nemen. Dit zou de toepassing ervan op alle administratieve niveaus moeten vereenvoudigen, wat fabrikanten zal aanmoedigen om duurzame praktijken te omarmen en hun CO2-uitstoot te verminderen. De etikettering van industriële producten en de juiste prikkels zullen een gedecarboneerde productie moeten bevorderen, waardoor de Europese concurrentiekracht wordt versterkt.

In dit kader heeft de Commissie een openbare raadpleging gestart om de richtlijnen 2014/23/EU en 2014/24/EU betreffende concessies en overheidsopdrachten te evalueren. Ze zocht naar feedback over hun effectiviteit, impact en aanpassing aan de huidige uitdagingen. Het doel bestaat erin om hun bijdrage aan concurrentie, deelname van KMO's, transparantie, het gebruik van publieke middelen en de bevordering van een groenere economie te onderzoeken. De publieke raadpleging liep tot 7 maart 2025.

3. Vrijwillig label voor de koolstofintensiteit van industriële producten

Een vrijwillig label voor de koolstofintensiteit van industriële producten zal worden geïntroduceerd in het kader van de Industrial Decarbonisation Accelerator Act. Dit label, gebaseerd op gegevens van het EU-emissiehandelssysteem (EU ETS) en de methodologie van het Carbon Border Adjustment Mechanism (CBAM), begint met staal in 2025 en zal zich geleidelijk aan uitbreiden naar andere sectoren zoals cement. Het zal industriële producenten in staat stellen de koolstofintensiteit van hun productie te onderscheiden en gerichte incentives te ontvangen, bijvoorbeeld voor producten zoals schoon staal.

Dit label zal een belangrijke tool zijn voor overheidsopdrachten, omdat overheidsinstanties de koolstofintensiteit van producten kunnen meenemen in hun aankoopbeslissingen en zo de transitie naar schonere industriële productie ondersteunen.

4. Gebruik van labels in openbare aanbestedingen en fiscale prikkels

Wat betreft overheidsopdrachten kunnen deze labels (zoals vermeld in punt 3) door de lidstaten worden gebruikt om fiscale stimuli en ondersteuningsmechanismen te ontwerpen, in overeenstemming met de staatssteunregels. Bovendien zullen deze labels de transparantie van de koolstofvoetafdruk van producten in zowel publieke als private aankopen waarborgen. Incentives voor decarbonisatie kunnen op deze manier worden versterkt in openbare aanbestedingen door het gebruik van minder vervuilende producten te bevorderen en bij te dragen aan het behalen van de duurzaamheidsdoelen. Lidstaten kunnen deze labels eveneens gebruiken om fiscale prikkels en specifieke steun te structureren voor producten met een lage koolstofuitstoot in het kader van openbare aanbestedingen.

5. Vereenvoudigen van de koolstofboekhoudmethodologieën

De Commissie zal ook streven naar het vereenvoudigen en harmoniseren van de koolstofboekhoudmethodologieën binnen de EU, om de integratie van deze labels in het overheidsbeleid en in inkoopprocessen te vergemakkelijken.

6. Circular Economy Act en impact op openbare aanbestedingen

De Commissie zal verder de Circular Economy Act in 2026 aannemen, die de circulaire transitie zal versnellen door gebruik te maken van de Europese interne markt. Deze wetgeving moet de vraag naar circulaire producten en secundaire materialen stimuleren door specifieke criteria in te voeren voor openbare aanbestedingen. Dit zou overheidsinstanties moeten aanmoedigen om duurzame en gerecycleerde producten en materialen in hun aankopen te verkiezen. De wetgeving zal de uitgebreide producentenverantwoordelijkheid vereenvoudigen en digitaliseren, wat invloed kan hebben op de producten die door overheidsinstanties worden gekocht, door ervoor te zorgen dat producenten verantwoordelijk zijn voor het beheer van het einde van de levensduur van hun producten. De wetgeving zal incentives voorstellen om het gebruik van schroot en andere gerecycleerde materialen te bevorderen, met directe gevolgen voor openbare aanbestedingen door leveranciers te stimuleren meer circulaire materialen in hun producten op te nemen. Deze strategie moet de schaalvergroting van gedecarboneerde productie en innovatie via openbare aanbestedingen vergemakkelijken, waardoor de EU competitief blijft op de wereldmarkt.

De duurzaamheid- en circulaire economiecriteria uit de Circular Economy Act zullen rechtstreeks worden geïntegreerd in openbare aanbestedingen om het gebruik van gerecycleerde materialen en circulaire producten te bevorderen.

7. Ondersteuning voor arbeids- en sociale normen in het kader van overheidsopdrachten

Het vooropgestelde beleid heeft echter ook een sociale kant. De EU zal verdere ondersteuning bieden voor arbeids- en sociale normen om ervoor te zorgen dat de transitie eerlijk en rechtvaardig is voor iedereen, ook in het kader van de toekomstige evaluatie door de Commissie van het wettelijke kader voor openbare aanbestedingen.

8. Investeringen in de groene transitie en hun impact op overheidsopdrachten

De groene transitie beoogd door de EU vereist grote investeringen, en de EU is van plan haar investeringen te verhogen in sleutelsectoren zoals energie en industriële innovatie. Er zal een Competitiviteitsfonds worden opgericht om innovatieve projecten te ondersteunen, met name op het gebied van schone technologieën, en het vereenvoudigen van de toegang tot EU-financiering. Dit fonds zal ook projecten ondersteunen die schone technologieën bevorderen en de industriële concurrentiepositie in de EU versterken. Bovendien zal dit fonds zich richten op Europese toegevoegde waardeprojecten, wat invloed kan hebben op openbare aanbestedingen door overheidsinstanties aan te moedigen duurzame en gedecarboneerde oplossingen te verkiezen in hun aankopen.

9. EU-financiering voor energie-infrastructuren en industriële decarbonisatie

Bovendien zal EU-financiering de oprichting van infrastructuren ondersteunen met het oog op de realisatie van de Energie Unie. Dat kan relevant zijn voor openbare aanbestedingen op het gebied van energie-infrastructuur. De Clean Industrial Deal zal ook meer dan 100 miljard euro mobiliseren om schone productie in Europa te ondersteunen, wat de weg moet vrijmaken voor openbare aanbestedingen in duurzame en innovatieve industriële sectoren. Deze initiatieven beogen openbare aanbestedingen te sturen in de richting van projecten die decarbonisatie, innovatie en duurzaamheid bevorderen.

Slot

De Clean Industrial Deal vormt een belangrijke stap richting een duurzamere en concurrerende Europese industrie. Door overheidsopdrachten strategisch in te zetten, streeft de EU ernaar innovatie te bevorderen en klimaatdoelstellingen te realiseren. Niettemin blijft het onzeker in hoeverre deze ambities daadwerkelijk verwezenlijkt zullen worden, en of een en ander dan wel voldoende zal zijn in de huidige moeilijke economische en geopolitieke omstandigheden. We houden de verdere ontwikkelingen, en vertaling naar (juridische) teksten, in het oog en laten niet na jullie hierover te berichten.

U kunt de tekst van de Clean Industrial Deal vinden via deze links:

Clean Industrial Deal - Europese Commissie

9db1c5c8-9e82-467b-ab6a-905feeb4b6b0_en