Hoe duurzaamheid als breed begrip integreren in overheidsopdrachten?
Duurzaamheid is een ‘hot’ topic en kan op verschillende stadia van een overheidsopdracht in aanmerking worden genomen. Echter gaat de implementatie ervan in deze materie gepaard met een aantal aandachtspunten en bezorgdheden die niet onderschat moeten worden.
Wat eerst opvalt, is dat er geen éénduidige definitie van ‘duurzaamheid’ bestaat. Wel is het zo dat duurzaamheid niet enkel slaat op milieu, maar ook op sociale overwegingen. Duurzaamheid dekt voornamelijk drie aspecten:
- De verbetering van de kwaliteit van de economische groei, de competitiviteit van de bedrijven en de voorwaarden voor mededinging via de creatie van een level-playing field (inbegrepen voor kmo’s). Hierbij wordt ook innovatie bedoeld;
- De bescherming van het leefmilieu en de vermindering van de ecologische voetafdruk van de overheidsconsumptie;
- De aanmoediging van zowel waardig werk als werkvoorwaarden en groene jobs.
Het in acht nemen van duurzaamheid bij overheidsopdrachten is, op een paar uitzonderingen na, geen verplichting an sich. Het aspect ‘duurzaamheid’ kan wel op de verschillende stadia van een overheidsopdracht aan bod komen:
- Dit begint met de omschrijving van het voorwerp van de opdracht. Hiervoor moet de aanbestedende overheid zich de volgende vragen stellen: wat heb ik nodig? Hoe kan, en wens ik dit in te vullen?
- In voorkomend geval zal een markconsultatie vóór het uitschrijven van een gunningsprocedure helpen om bv. te bepalen welke innoverende oplossingen op de markt bestaan of om de ‘live-cost-cycling’ analyse beter te kunnen inschatten.
- Daarnaast en voor zover zij toegelaten zijn kunnen de gunningswijzen met onderhandelingen precies helpen om tijdens en via onderhandelingen (in voorkomend geval, met behulp van de gunningscriteria en varianten) naar een meer duurzame oplossing te streven.
- Eén van de facultatieve uitsluitingsgronden betreft de schending van het milieu-, sociaal- of arbeidsrecht. Daarnaast kunnen ‘duurzame’ selectiecriteria bepaald worden, voor zover deze (i) niet discriminerend zijn, (ii) verband houden met het voorwerp van de opdracht en (iii) in verhouding staan tot de omvang van de opdracht. Men denkt bv. aan maatregelen inzake milieubeheer in het kader van de uitvoering van de opdracht waar dergelijk aspect essentieel is (bv. certificaat ISO 14001 of gelijkwaardig voor de verwijdering van asbest) of de ervaring en opleiding van het personeel voor de bouw van ‘green’ gebouwen. Eén aandachtspunt is wel dat dergelijke selectiecriteria een restrictieve werking kunnen hebben op het aantal ondernemingen die zullen inschrijven en weerhouden zullen zijn. Daarnaast moet de aanbestedende overheid over de nodige middelen beschikken om het naleven van deze specificaties te controleren.
- Duurzaamheid kan ook verwerkt worden in nauwkeurige technische specificaties i.v.m. het voorwerp van de opdracht, waaronder prestatie- of functionele eisen inzake milieukenmerken. Dit moet gepaard gaan met een duidelijke beschrijving van de terzake dienende bewijsmiddelen en de gelijke toegang voor alle inschrijvers moet gegarandeerd blijven. Sociale en ethische overwegingen zullen meestal niet als technische specificaties kunnen worden gesteld omdat deze meestal geen rechtstreeks verband houden met het voorwerp van de opdracht.
- Het gunningscriterium van de levenscycluskosten is een interessant instrument ten dienste van ‘duurzaamheid’. Dit criterium, alhoewel wettig, is echter niet altijd neutraal in het geval van een ‘zittende’ inschrijver (met name die al een vorige gelijkaardige opdracht heeft gewonnen en die bv. geen installatiekosten zal hebben in het kader van de nieuwe opdracht) ten opzichte van andere inschrijvers en impliceert echter dat de aanbestedende overheid deze kosten kan identificeren en controleren.
- Duurzaamheid kan zich ook in andere gunningscriteria weerspiegelen voor zover (i) deze verband houden met de opdracht, (ii) deze geen onvoorwaardelijke keuzevrijheid van de aanbestedende overheid toelaten, (iii) deze vermeld worden in de aankondiging van de opdracht of het bestek en (iv) de gelijkheids-, transparantie- en inmededingingstellingsbeginselen worden nageleefd.
- Duurzame gunningscriteria zijn echter slechts dienend indien er effectief gestreefd wordt naar meer duurzaamheid/innoveren (bv. %
elektriciteit afkomstig uit hernieuwbare energiebronnen). Het is echter moeilijker om sociale gunningscriteria te bepalen behalve voor
opdrachten met een sociale dimensie.
- De weging die gegeven wordt aan duurzame gunningcriteria zal van belang zijn ten einde dit aspect doelgericht in de verf te zetten. Men moet echter niet uit het oog verliezen dat hoe strenger de gunningscriteria, hoe kleiner het marktsegment. Een andere oplossing bestaat in het bepalen van duurzame varianten in combinatie met een duurzaam gunningscriterium.
- Uitvoeringsvoorwaarden kunnen verband houden met economische, innovatie- of milieugerelateerde, dan wel sociale of arbeidsgerelateerde overwegingen. Hier zijn sociale overwegingen meestal op hun plaats. Uiteraard mogen deze uitvoeringsvoorwaarden geen vermomde specificaties, selectie- of gunningscriteria zijn en moet de aanbestedende overheid deze voorwaarden kunnen controleren, wat eveneens know-how en personeel vereist.
Uit dit alles blijkt dat duurzaamheid in talrijke aspecten van overheidsopdrachten in aanmerking kan komen. Dergelijke duurzaamheid is meestal wettelijk niet verplicht, en blijkt nuttig maar niet per se nodig. Hiervoor zal de aanbestedende overheid de voordelen tegen nadelen ervan moeten afwegen. Duurzaamheid is positief voor het milieu en het sociale weefsel. Echter brengt zij meestal een hogere prijs met zich mee en dient de aanbestedende overheid over de nodige middelen te beschikken ten einde de duurzame aspecten van een offerte te kunnen inschatten, controleren en opvolgen.
France Vlassembrouck
Real Estate & Administrative Law Partner
Advocatenkantoor
Brussel - Luxemburg
+32 2 627 00 90 - +352 20 88 23 10
www.strelia.com
