De restauratiesector is in volle beweging

Herstellen of vernieuwen? Het blijft zorgvuldig afwegen en overleggen in functie van het gewenste resultaat. Jan De Moor (algemeen directeur Artes Woudenberg): “Vroeger opteerde men snel voor  vernieuwing van bijvoorbeeld natuursteen of baksteen. Momenteel valt de keuze vaker op maximaal herstel. De restauratie van kathedralen en kerken gebeurt om de 70 à 80 jaar. Als er bij elke restauratiecampagne 25% vernieuwd wordt, schiet er op termijn nauwelijks nog iets over van het origineel. Vandaar de trend van minimaal herstel en nieuwe consolidatietechnieken op basis van zachte reiniging.”

Kathleen De Backer (manager Restauratie & Herbestemmingen Renotec): “Momenteel zijn, in tegenstelling tot 10 à 15 jaar geleden, veel modernistische gebouwen uit de jaren ‘30 aan restauratie toe. Toen werden er totaal andere technieken toegepast. In het samenspel van staalconstructies en metselwerk treden vaak corrosieproblemen op, waardoor corrosiebehandeling belangrijker wordt. In de modernistische periode zien we ook veel experimenten met beton van een totaal andere kwaliteit dan het huidige. Moderne betonrestauraties zijn aan veel normeringen onderhevig, en we moeten ook rekening houden met het esthetisch aspect van historisch zichtbeton. Overleg met de bouwheer en architect is binnen dat kader cruciaal.” Jan De Busser: “Wat herstel en reiniging betreft, is het eveneens belangrijk om met kleur te kunnen spelen, zodat het eindresultaat niet alleen technisch maar ook visueel in orde is. Een stalenproef is steeds van belang om de juiste reinigingstechniek te bepalen.” 

Hedendaagse reinigingstechnologieën

Welke zijn momenteel de meest recente reinigingstechnieken? Dirk Leeuwerck (gedelegeerd bestuurder Monument Renovation Technics nv): “Het wervelrotatiesysteem, met aangepaste granulaten en aangepaste druk, is een zeer goede techniek voor een standaard gevelreiniging. Licht vervuilde ondergronden met bijvoorbeeld mosgroei reinigen we met industriële reinigingstoestellen onder aangepaste druk of met behulp van verzadigde stoom. Laatstgenoemde is een uiterst zachte reinigingsmethode die weer veel wordt toegepast omdat het niet meer ‘clean-clean’ moet zijn. Via micro-gommage is het mogelijk om uiterst delicate voorwerpen te reinigen zoals fijn beeldhouwwerk en brons. Onder zeer lage druk worden verschillende types ultrafijne poeders op het reinigingsoppervlak geprojecteerd met een fijne straalkop. Laserreiniging, een innovatieve techniek, is zeer geschikt voor sculptuurwerk in natuursteen en bronsreiniging met behoud van de groene patina. Chemische reinigen passen we toe bij vervuiling van geschilderde oppervlakken. Het product wordt aangebracht op de ondergrond en vervolgens onder middelhoge druk verwijderd. Een nadeel is dat deze techniek mens en milieu meer belast en de nodige beschermingsmiddelen 
vereist.”

Jan De Busser: “Bij laserreiniging is het van belang om eerst materiaal per materiaal te testen of deze techniek al dan niet toepasbaar is. De diepte van de reiniging is eerder beperkt. Het rendement telt uiteraard ook mee. Een detaillistische techniek is minder aangewezen bij een gebouw van een paar duizend m².”

Jan De Moor: “De lasertechniek zetten we voor delicate beeldhouwwerken in. Voorts streven we meer en meer naar het gebruik van pasta’s die met spuitpistolen worden aangebracht op de gevel. Water- en stofvrije pasta’s gebruiken we enerzijds voor moeilijk te reinigen vervuilingen zoals koper en lood en anderzijds voor interieurreinigingen. Andere technieken die we courant toepassen, zijn stoomreiniging en de rotatiewervelstraaltechniek. Voor gevels met schilder- en pleisterwerk werken we met  micro-sablage of gommage onder lage druk.” 

Gezondheid voorop

Zandstralen is momenteel niet meer aan de orde omwille van de werknemersgezondheid, die meer en meer aandacht krijgt. Jan De Moor: “In binnenstedelijke gebieden spelen problematieken van stof en lawaai nog meer. Vandaar dat we inzetten op watergedragen toepassingen zoals gevelreiniging onder lage druk, de rotatiewervelstraaltechniek, geluidsdempende machines, stofschermen en stofzuigers die die het stof onmiddellijk inkapselen. We zijn op dat vlak continu op zoek naar verbeteringen. Daar botsen we soms echter op het feit dat bepaalde machines moeilijk te gebruiken zijn in ambachtelijke restauratieve werken. Dan moeten we inventief zijn, en tegelijk rekening houden met de regelgeving.”

Digitalisering 

De digitalisering zet zich ook volop door in de restauratiesector. Jan De Moor: “Restauratie begint meestal met een 3D-meting van de gevels. We gebruiken drones in combinatie met landmeters, waardoor we een volledige 3D-visualisatie bekomen. Op die manier kunnen we zeer nauwkeurig meten en hebben we een totaaloverzicht, wat een enorme tijdswinst met zich meebrengt. Zo kunnen we vanop het bureau het schadebeeld van de gevel inlezen, om vervolgens te beslissen over de volgende stappen. Het komt ook alsmaar vaker voor dat we de restauratie in het BIM-model toevoegen, wat resulteert in een as-built plan van het gebouw. Voorts is het monitoren en archiveren van het onderhoud, met het oog op een digitaal archief, een trend die nog in zijn kinderschoenen staat, maar aan belang zal winnen.” 

In-house opleidingen

Het vinden van geschikte vakmensen is in de hele bouwsector, en zeker in de restauratie, een enorme uitdaging aangezien er weinig specifieke opleidingen zijn. Bedrijven zijn dan ook vaak op zichzelf aangewezen via in-house opleidingen. Jan De Busser: “Wij vormen zelf schoolverlaters en jonge projectleiders via de verschillende opleidingsprogramma’s door onze vakmensen. Ambachten komen in de technische schoolopleidingen quasi niet aan bod. We hebben ook een ‘Vakman in opleiding’-programma rond de ambachten die we op onze werven in onze ateliers toepassen. Jongeren krijgen hierbij de kans om een jaar lang een betaalde stage te volgen doorheen het hele bedrijf.”

Ook Artes Woudenberg biedt zelf opleidingen aan. Jan De Moor: “Via onze Academy organiseren we opleidingen voor verschillende doelgroepen. We merken wel dat de ambachtelijke kennis geleidelijk aan verloren gaat omdat we overgaan naar modernere technieken en andere constructies die het ambacht vervangen, medewerkers ontlasten en het rendement verhogen. Ik denk aan natuursteen, waarbij we een 3D-model maken van het beeldhouwwerk, om het vervolgens via de CNC-machine voor te bereiden en uiteindelijk door de steenkapper te laten afwerken.”