Samenwerking loont in de strijd voor klimaatneutraliteit

Eddy Vandezande, voorzitter van de Confederatie Bouw Leuven, wijst erop dat onder het motto “Samen zijn we sterker” al enkele jaren wordt samengewerkt met de Brusselse collega’s onder de benaming “Confederatie Bouw Brussel Vlaams-Brabant”. 

“Verleden jaar vond onze Nieuwjaarsreceptie plaats in het Koning Boudewijnstadion. Dit jaar is het aan Vlaams-Brabant om de leden in de watten te leggen. De baseline van de Confederatie Bouw, ‘Bouw, Energie en Milieu’, maakt meteen duidelijk dat klimaat, duurzaamheid en energie belangrijke aspecten zijn voor onze organisatie. Via opleidingen, infosessies en communicatie trachten we onze leden te informeren over de klimaatdoelstellingen, maar ook over de wijzigende regelgeving. Daarom zal deze avond in het teken staan van de klimaatuitdaging en vooral van de rol die onze sector daarin kan spelen”, meldt hij.

Woningen en gebouwen energiezuiniger maken, daar gaat het volgens hem vooral om. “De snelle evolutie van de energienormen brengt een hoop uitdagingen met zich voor aannemers en voor de consument, maar ook voor een historische stad als Leuven. Gebouwen zijn immers voor 60% verantwoordelijk voor de CO₂-uitstoot in onze steden. Het is dan ook belangrijk om een visie te hebben om de klimaatdoelstellingen te halen. Daarom hebben we verschillende lokale actoren uitgenodigd om ons het project ‘Leuven 2030’ te komen presenteren dat Leuven tegen 2030 klimaatneutraal wil maken”, verklaart Eddy Vandezande.

De Leuvense burgemeester Louis Tobback stelt vast dat de eerstvolgende evolutie die op ons afkomt, in het teken staat van minder CO₂-uitstoot, minder energieverbruik en minder energie-afhankelijkheid. “Daaruit volgt dat een aantal reglementeringen zullen moeten worden aangepast en ook mensen hun gewoonten zullen moeten aanpassen. De bouw staat eveneens voor een uitdaging, die tegelijk een grote opportuniteit vormt. Maar dit betekent ook dat hij zich moet aanpassen en mentaal de switch moet maken. We moeten mee, want anders zullen anderen voor ons die beslissing nemen. Nadien komt de periode die men op een foute manier de betonstop noemt, met een aantal aanpassingen”, voorspelt hij.

Plaatselijk schepen van Personeelszaken, Onderwijs, Economie, Leefmilieu en Vastgoed Mohamed Ridouani merkt op dat de projecten in zijn stad (Kop van Kessel-Lo, Centrale Werkplaatsen, Hertogensite) zo goed vooruitgaan omdat een aantal spelers uitstekend samenwerken op het terrein. “Enkele weken geleden hebben we door die samenwerking een nieuw project naar voor kunnen schuiven. We hebben samen met andere ondernemers een visie uitgeschreven voor Vaartopia, waarbij we willen investeren in de industriële sites aan de Vaartkom. Voor die investering hebben we 3,4 miljoen € naar Leuven kunnen halen. Vandaag hebben we 5.500 m² aan dit soort ruimtes aan de Vaartkom, die we willen verviervoudigen dankzij de Molens van Orshoven en de stokerij. Het komt erop aan CO₂-uitstoot te vermijden”, stelt hij.

Leuven Klimaatneutraal 2030

De schepen herinnert eraan dat de Confederatie Bouw Vlaams-Brabant er van in het begin bij was toen vijftig bedrijven en organisaties eind 2013 de vzw Leuven Klimaatneutraal 2030 boven de doopvont hielden. “We zijn ook begonnen om met de KU Leuven te analyseren waar die CO₂-uitstoot vandaan komt: 60% komt van gebouwen die verwarmd worden en 25% van het verkeer. Sinds 2013 zijn meer dan vijftig projecten gelanceerd en uitgevoerd of nog bezig, vanuit de idee: laten we proberen samen aan iets positiefs te bouwen dat goed is voor de stad en dat bijdraagt tot diens leefbaarheid. We zijn heel snel in actie geschoten en hebben heel veel gerealiseerd. Aan de Vaartkom heeft ViRiX i.s.m. de KU Leuven een energieneutrale residentie gecreëerd, met een dak vol zonnepanelen. In het nieuwe structuurplan hebben we energienormen opgelegd. We kunnen op het niveau van de stad nadenken over hoe we wat nog nodig is aan energie kunnen voorzien. Samen met Resiterra denken we voor de Hertogensite na over het onttrekken van warmte aan de Dijle. Je kan bij Leuven Klimaatneutraal 2030 informatie bekomen en men kan er een aannemer aanbrengen. De vzw moet al die projecten coördineren en aansturen; Er is al een effect: de CO₂-uitstoot is met 10% gedaald tegenover vijf jaar geleden. Zelfs in een groeiscenario van de bevolking zijn we er dus in geslaagd om tegen de trend in het monster van de CO₂-uitstoot te lijf te gaan. Laten we dus vooral blijven samenwerken. Tegen 2030 zijn innovatie en een insteek vanuit de bouw vereist”, beklemtoont Mohamed Ridouani.

Katrien Rycken, projectcoördinator van Leuven Klimaatneutraal 2030, meent dat deze generatie het moet doen, voor zichzelf en voor de volgende generaties. “De 60% CO₂-uitstoot uit gebouwen is voor de ene helft afkomstig van woningen en voor de andere helft van niet-woningen zoals bedrijfsgebouwen. Leuven Klimaatneutraal 2030 is uitgegroeid tot een project van kleine en grote spelers. We zijn bezig met een Europese subsidieaanvraag; daarna starten gesprekken met de Europese Investeringsbank (EIB). Hierbij hoeft je eigen belang geen hoger belang in de weg te staan”, beseft ze.

Katrien Rycken, die zelf tien jaar voor Grontmij heeft gewerkt, signaleert trots dat de vzw intussen al meer dan 300 leden telt. “De Confederatie Bouw was er indertijd bij als één van de eerste organisaties. Een zestal maanden voordien heeft de KU Leuven haar wetenschappelijk rapport overhandigd met als referentiejaar 2010 en ingezet op scenario’s voor een klimaatneutrale toekomst. Met stip op één staat de reductie van de energie-uitstoot van gebouwen. We tellen vijf renovatiegolven in de residentiële sector. Ook dakisolatie en warmtepompen scoren zeer goed. De thermografische luchtfoto die de stad Leuven in december 2013 heeft laten maken, gaf een verhelderend beeld van de dakisolatie en vormde de aftrap van de eerste Leuvense Klimaatweek. 250 miljoen € besteedt Leuven jaarlijks aan energie. Dat toont dat er nog heel wat potentieel is om de geldstromen lokaal te houden”, weet ze.

Stadsontwikkeling verbindt volgens haar onlosmakelijk gebouwen met mobiliteit en heeft veel te maken met de ecologische voetafdruk. Stadsplanning moet zich afvragen welke dichtheid we ons moeten opleggen in ruil voor welke voetafdrukverlichting.

“We zitten in een transitieverhaal en verandering vergt veel van de betrokkenen. Zo’n transitie begint bij een grondige analyse (door de KU Leuven). Met Leuven Klimaatneutraal 2030 zetten we in op pilootprojecten. Die vzw verzamelt vandaag de juiste partners om dingen uit te proberen. We proberen met die experimenten te zoeken waar en door wie de lat hoger kan gelegd worden en hoe nieuwe producten en diensten kunnen worden ingevoerd; we concentreren ons op lessons learnt en best practices en doen aan opschaling. ViRiX heeft i.s.m. de KU Leuven een businessmodel gevonden met een energieneutrale renovatie. Binnen Leuven Klimaatneutraal zijn overigens al mooie partnerschappen ontstaan; denk maar aan de energieneutrale demonstratiewoning in Kessel-Lo met Wienerberger en de KU Leuven. Er bestaat een heel interessant netwerk tussen verschillende centrumsteden zodat kennis gedeeld wordt. De horecazaken in de Muntstraat hebben samen met studentencoöperatie CORE en ingenieursbureau Efika hun energieverbruik in één jaar met 12% laten dalen door zuiniger om te springen met hun verlichting, dampkappen, enz.”, vertelt ze.

Leuven Klimaatneutraal 2030 bracht met een 15-tal partners 25 tot 30 miljoen € samen om naar de EIB te stappen. “Als je de handen in elkaar slaat, creëer je meer dynamiek, goesting, financiële middelen en kennis. Nieuwe partnerschappen zijn het middel naar nieuwe businessmodellen. Een verschuiving van de belastingen naar energie-uitstoot zou veel opbrengen, waardoor je de circulaire economie een duw in de rug geeft”, adviseert de projectcoördinator van Leuven Klimaatneutraal 2030.

Bijdrage tot de klimaatdoelstelling

De Vlaamse Confederatie Bouw (VCB) bekijkt de bijdrage van de woningbouw tot de klimaatdoelstelling (nieuwbouw en renovatie). Ze moet toegeven dat niet elke gemeente in Vlaanderen zo ver staat als Leuven. In de hoofdstad van Vlaams-Brabant nemen de grondige renovaties bv. sterk toe, terwijl ze in de rest van Vlaanderen stagneren en sinds 2003 zelfs langzaam dalen. Slechts 0,7% van het bestaande woningenpark in Vlaanderen wordt jaarlijks grondig gerenoveerd.

De appartementsbouw doet het goed, in tegenstelling tot de structurele huizenbouw. Dat heeft volgens de VCB te maken met de betaalbaarheid. Sinds de bankencrisis van 2008 zijn de banken steeds strenger geworden bij het toestaan van leningen. Daarom onderhandelt de VCB met de banken om het aandeel aan eigen middelen te doen dalen en de helft om te zetten in een verzekeringssysteem.

Bijna 60% van de woningen die worden gebouwd, zijn appartementen omwille van de grondschaarste. Er zijn steeds meer tweegevelwoningen, terwijl het aantal alleenstaande viergevelwoningen afneemt. In Vlaams-Brabant is het aandeel van de appartementsbouw zelfs nog sterker toegenomen. Het aandeel aan percelen groter dan 10 are is gedaald van 32% in de jaren ’90 van vorige eeuw naar 20% in de jaren 2010, terwijl het aantal m² per wooneenheid kromp van 140 naar 105 (nieuwe appartementen bestrijken nog slechts 70 m²) en het aantal ha per dag extra ruimtebeslag kromp van 8 naar 4. In de toekomst is slechts maximum 16,5% grondgebied van Vlaanderen bestemd voor wonen. Men spreekt van 33%, maar daar zijn ook wegen en industrieterreinen in begrepen. De totale verhardingsgraad daarin bedraagt 14%. De Vlaamse Confederatie Bouw verwerpt ook de kaart Poelmans over de bebouwing tegen 2050 volgens een scenario van hoge groei.

Daarnaast wijst de VCB op de ouderdom van ons gebouwenpark. In Vlaanderen is 73% van de gebouwen opgetrokken vóór 1981. Dat heeft consequenties voor hun energie-efficiëntie. De bestaande appartementen aanpassen vormt de grootste uitdaging. In Vlaams-Brabant vormen appartementen 20% van het totaal en in de Vlaams-Brabantse steden (Aarschot, Diest, Halle, Leuven, Tienen, Vilvoorde) zelfs 35%.

Op 2.303.905 residentiële en 333.601 niet-residentiële gebouwen in Vlaanderen werden volgens de fod Economie in 2015 respectievelijk 5.570 (0,24%) en 3.306 (0,99%) sloopvergunningen uitgereikt. Dat jaar waren er 33.341 residentiële (1,45%) en 3.313 niet-residentiële nieuwbouwvergunningen (0,99%) en 16.581 residentiële (0,72%) en 3.584 niet-residentiële renovatievergunningen (1,07%). Het jaarlijkse vernieuwingspercentage (sloop + renovatie) bedraagt 0,96% in het residentiële en 2,06% in het niet-residentiële segment. Het vernieuwingspercentage om het ganse gebouwenpark tegen 2050 te vernieuwen, wordt geschat op 2,7%.

“We hebben bij ons streven naar meer energie-efficiëntie in appartementsgebouwen te maken met een juridische beperking (75% van de eigenaars moet akkoord zijn om een beslissing door te drukken), een technisch probleem (het is heel moeilijk om bestaande appartementen aan te pakken) en een financieringsprobleem (hoe kan je bv. een hypotheek nemen op de spouwmuur van een appartementsgebouw?). We moeten dus zeer creatief zijn op verschillende vlakken. Een andere mogelijkheid om die CO₂-uitstoot te doen dalen, is slopen. Het percentage dat gesloopt wordt, neemt jaar na jaar toe, maar bedraagt nog altijd slechts 0,7% per jaar. 1% van de niet-residentiële gebouwen wordt gesloopt. Het renovatie- en slooppercentage samen voor de residentiële bouw ligt lager dan 1% per jaar en dus veel te laag. In de nieuwbouw worden de energienormen steeds strenger; tegen 2021 moeten we in Europa naar een ben-niveau. In Vlaanderen is dat vastgelegd op E30. Gezinnen die het zich kunnen permitteren, gaan zelfs een stuk verder dan de huidige normen. In de woningbouw zullen we meer dan 80% reductie in de CO₂-uitstoot moeten realiseren. Een niet-gerenoveerd appartement verbruikt echter meer per jaar dan een ben-viergevelnieuwbouwwoning die twee keer zo groot is. Er zijn veel meer niet-gerenoveerde appartementen dan we nieuwe woningen bouwen; daarom moeten we die eerste categorie aanpakken. We hebben appartementen gevonden met een E-peil van meer dan 200. We zien een enorme stijging van installaties voor hernieuwbare energie sinds die bij nieuwbouw zo goed als verplicht worden”, merkt de Vlaamse Confederatie Bouw.

Volgens de VCB hebben we in 2017 een waardevast vastgoedpatrimonium nodig. Dat betekent een realistisch uitgevoerd Beleidsplan Ruimte Vlaanderen (BRV) en een versnelde realisatie van een energiezuinig patrimonium, een BRV gebaseerd op juiste cijfers, lokale besturen de juiste beslissingen inzake verdichting helpen nemen en sneller doen overgaan tot verdichting, het juiste evenwicht tussen een afremming van het grondgebruik en verdichting (extra verdichting duurt veel langer), een gevoelige opdrijving van het renovatieritme, vooral op residentieel vlak (x 2,5 tegenover het huidige ritme), waarvoor de krachten moeten gebundeld worden in Vlaanderen, en een aangepast hypothecair beleid voor energiebesparing (nieuwbouw en renovatie: verzekering eigen aandeel; renovatie: ReCalculator, een correcte inschatting van de energiebesparing na renovatie). De ReCalculator van de VCB, gebaseerd op 10.000 reële gevallen, kan gebruikt worden om bij de bank een financiering rond te krijgen.

“De banken hebben er vertrouwen in; nu moeten we de Nationale Bank nog overtuigen. We moeten ijveren voor een verzekering van het eigen aandeel en er zeer creatief met steden en gemeenten voor zorgen dat appartementen kunnen gerenoveerd worden. Dat vergt een aangepast financieel systeem. Sommige banken spelen daarop in”, besluit de VCB.

Boodschap van hoop

Deze boodschap van hoop (in een belangrijke milieuvriendelijke en energiebesparende rol voor de bouw) contrasteerde fel met de alarmerende mededeling die de Confederatie Bouw Brussel-Vlaams-Brabant verkondigde tijdens haar vorige nieuwjaarsreceptie in het Brusselse Koning Boudewijnstadion. Hierbij belichtte Robert de Mûelenaere, gedelegeerd bestuurder van de Confederatie Bouw, immers uitgebreid de sociale dumping en overliep de gepaste maatregelen hiertegen. De magische show door illusionist Guinelli zorgde wel voor een lichtvoetig tegenwicht.

Eerder die dag volgden toen meer dan 400 bouwarbeiders en -bedienden talrijke gratis vormingen tijdens de tweede Winter Trainingday. “Investeren in een degelijke opleiding is een must. Daarom heeft de Confederatie Bouw Brussel Vlaams-Brabant de Bouwacademie in het leven geroepen, die ondernemingen begeleidt in hun opleidingsplan. Zo is er niet enkel een gediversifieerd aanbod, maar kunnen we ook een opleidingspakket op maat van de bouwonderneming aanbieden. De Bouwacademie koos voor een vernieuwende formule: behalve klassieke vormingen gelinkt aan veiligheid werden ook nieuwe opleidingen getest in duurzaam bouwen, isolatie- en luchtdichtheidstechnieken, management, enz. Nieuw waren de praktische ateliers gewijd aan specifieke beroepen. Zo konden bouwvakkers een gevel leren isoleren of XXL-tegels plaatsen. Een aantal opleidingen vonden plaats in de ateliers van Bruxelles Formation in Neder-over-Hembeek”, meldde Jeroen Nevelsteen, voorzitter van de Confederatie Bouw Brussel Vlaams-Brabant.

Scharnierjaar

Jeroen Nevelsteen, voorzitter van de cluster Confederatie Bouw Brussel Vlaams-Brabant, noemt 2017 een jaar met vele uitdagingen voor de bouwsector. “In eerste instantie denk ik uiteraard aan de groeiende buitenlandse concurrentie. Onze markt verandert en wij ondernemers moeten ons wel aanpassen aan deze veranderingen en hier zelfs op anticiperen. Om de sociale dumping in te dijken treden weldra verschillende maatregelen in werking. Voor de openbare aanbestedingen zullen we binnenkort rekening moeten houden met een beperking van de onderaannemingsketen, maar ook met een verplichte erkenning voor onderaannemers. Onze oproep voor een lang verwachte verlaging van de loonkost valt echter in dovemansoren. En om het nog moeilijker te maken voor onze bedrijven zullen we ook rekening moeten houden met een potentiële verplichte verzekering voor de tienjarige aansprakelijkheid. 2017 zal dus waarschijnlijk een scharnierjaar zijn voor de werkgelegenheid in onze sector. Na de afschaffing van de proefperiode zal ook vanaf 2018 een einde komen aan de verkorte opzegtermijnen die vandaag nog van toepassing zijn in de bouw”, stelt hij in het vooruitzicht.

Velen zullen zich volgens Jeroen Nevelsteen afvragen hoe we competitief kunnen blijven in zulke omstandigheden. Volgens hem hebben ze geen keuze: ze moeten efficiënter zijn dan hun concurrenten. 2017 zal dan ook in het teken staan van efficiëntieverhoging, waarbij innovatie en digitalisering een belangrijke rol zullen spelen.

“De Confederatie Bouw gelooft sterk in het optimaliseren van de productie door het voorbereidingsproces vlekkeloos te laten verlopen, de faalkosten weg te nemen en de doorlooptijden te verkorten. Kortom, we moeten de verspillingen in het bouwproces wegnemen dankzij BIM en Lean in de bouw. Ik heb zelf een Lean-opleiding gevolgd en ben er depressief buiten gekomen omdat ik zag hoe slecht we bezig zijn”, geeft hij toe.

“Het afgelopen jaar hebben we onze leden trachten te sensibiliseren over deze nieuwe werkmethodes. Lean wordt ook wel de methode van het gezonde verstand genoemd. Dankzij een sterke samenwerking tussen onze Bouwacademie en het WTCB hebben we naast infosessies ook een succesvolle ‘Summer University’ in september gehouden over de digitale revolutie in de bouw. Na de sensibilisering komen er nu specifieke BIM-opleidingen in beide talen; raadpleeg hiervoor de website van onze Bouwacademie. We hebben ervoor gezorgd dat deze opleidingen toegankelijk blijven voor een breed publiek van zowel grote bedrijven als kmo’s. Lean-opleidingen zitten ook in de pijplijn. Behalve de opleidingen wil de Confederatie Bouw ook haar dienstverlening nog meer uitbreiden in 2017. Onze jonge ploeg heeft zich hiertoe versterkt met een bijkomende jurist en een voltijdse commerciële medewerkster. Naast een juridische spitsdienst willen we ook ons aanbod aan informatiesessies voldoende stofferen met actuele thema’s die onmisbaar zijn bij het dagelijkse beheer van een onderneming”, weet de voorzitter van de Confederatie Bouw Brussel Vlaams-Brabant.

Voor het vijfde jaar op rij loopt ook een Brics-leertraject, waarbij een vaste kern van ondernemers ongeveer een keer per maand samenkomt om via gastsprekers informatie op te doen over relevante topics voor bouwbedrijven en eigen ervaringen te delen en te bespreken met de andere deelnemers. Sinds dit jaar zijn zelfs twee Brics-groepen actief, één in Zellik en een tweede in Leuven.

“Bouwradar, de opvolger van Bouwfin, is een ander interessant project waaraan een twintigtal bedrijven het afgelopen jaar in Vlaams-Brabant gratis hebben deelgenomen. Na een financiële en operationele doorlichting ontvangen zij een uitgebreide analyse die alle probleempunten in kaart brengt evenals de adviezen met mogelijke oplossingen om het voortbestaan van hun bedrijf te verzekeren.

Ik wil ook graag een pluim op de hoed steken van onze dynamische groep -JoBB’ers, de bestuursleden van de Jongerenkamer, die zich het afgelopen jaar uit de naad hebben gewerkt om met succes tal van netwerkevenementen te organiseren zoals de JoBB cup, een voetbaltornooi in augustus of september, en het Sinterklaasfeest. En ik heb gehoord dat ze dit jaar zullen uitpakken met bijkomende evenementen”, verklapt Jeroen Nevelsteen.