Straatverlichting in de kijker: meer met minder
De tijd dat straten in België overvloedig in het licht baadden is voorbij. Het juiste licht op de juiste plaats op het juiste moment is momenteel het motto. Niet in het minst uit duurzame en kostenbesparende overwegingen. Ook fabrikanten investeren sterk in het verhaal met onder meer slimme straatverlichting, waarbij de integratie van artificial intelligence veelbelovend is voor de toekomst. We steken ons licht op bij Schréder, Phoenix Contact en Safety Product over de trends in functionele, decoratieve en veilige verlichting.
Is het nodig om te verlichten? Dat is de eerste vraag die met het oog op duurzaamheid, kostenbesparing, het verminderen van lichtvervuiling en het beschermen van de biodiversiteit aan de orde is. Zo ja, dan is het belangrijk om op een correcte manier te belichten. Met andere woorden: het juiste licht op de juiste plaats op het juiste moment. Dat uit zich ook in de vorig jaar geüpdatete norm NBN L18-004:2023 inzake openbare verlichting en de selectie van verlichtingsklassen. Er geldt geen verplichting om een openbare ruimte systematisch te verlichten, maar als het wel gebeurt moet het volgens de richtlijnen van de norm. Die zijn opgesteld in functie van de classificatie van de wegen en weggebruikers, met bijhorend verlichtingsniveau.
Verledding in sneltreinvaart
Binnen het kader van haar ‘werf duurzaamheid’ zet de Vlaamse Overheid sterk in op de ombouw van openbare verlichting naar led-verlichting. Zo is de ambitie van Fluvius, dat 1.188.115 lichtpunten beheert en eind 2023 een verleddingsgraad van 46,36% bereikte, om samen met de lokale besturen en ondersteund door sleutelpartners zoals VVSG en Agoria alle lichtpunten in Vlaanderen tegen eind 2028 om te bouwen naar leds. Op de 550.798 leds zijn er 352.597 interactief of dus uitgerust met een communicatiemodule. Het Agentschap Wegen & Verkeer, met om en bij de 130.000 lichtpunten, zit aan 27%. Niko Smets (sales director Schréder): “Voor de functionele verlichting gaat het snel. In de centra van steden en gemeenten kan het wat meer tijd vragen omwille van de vormgeving of de identiteit van de gemeente of stad.” Denis Verhoeven (tunnel manager Phoenix Contact) voegt toe: “Ook wat tunnels betreft zit het in een stroomversnelling. Door de vervanging van oude technologie naar geautomatiseerde en gestuurde led-verlichting bespaart men heel wat C02, maar ook centen. Bovendien komt dit alles de veiligheid ten goede. Wij richten ons specifiek op de sturing van de verlichting, en op het deel evacuatie.”
De kreukelpaal of ZIPpoles, een verlichtingspaal met passieve veiligheid, is platgewalst en heeft het voertuig afgeremd na een botsing.
Minder maar veiliger
In de toekomst zal er volgens Carolien Willems (managing director Safety Product) minder maar veiliger verlicht worden: “Op basis van het beleid of de lichtvisie wil men enerzijds lichtvervuiling tegengaan en anderzijds via openbare verlichting een grotere bijdrage leveren aan de verbetering van de verkeersveiligheid. Op de type 1 en type 2-wegen (gewestwegen, doorgangs- en verbindingswegen) is het risico op kwetsuren na een ongeval het grootst. Een wegbeeld dat ontworpen is voor vloeiend verkeer, zoals een gewestweg, nodigt vaak uit om een bepaald gedrag aan te nemen. Het opleggen van een snelheidsvermindering heeft niet altijd het gewenste effect inzake snelheidsverlaging. Onze kreukelpalen, verlichtingspalen met passieve veiligheid, bieden hier een antwoord op. Ze worden in België op vandaag vrij frequent voorgeschreven in bestekteksten. De masten worden volgens de norm geëvalueerd op stabiliteit en bijkomend gecrashtest volgens de Europese norm CEN 12767. In geval van een aanrijding zal de mast zijn sterke vorm verliezen en ombuigen in een zacht lint. Op die manier zal de mast de snelheid van het voertuig op een gecontroleerde manier afremmen. In 2021 startten LNEC, een gespecialiseerd onderzoeksbureau uit Portugal, en het onafhankelijk kennisinstituut voor de verkeersveiligheid VIAS met de ontwikkeling van een wetenschappelijke studie om de invloed van Hoog Energie absorberende passieve veilige masten te onderzoeken bij de ernst van run-off-road ongevallen in België. Het Agentschap Wegen & Verkeer werkte hieraan mee en stelde de basisgegevens ter beschikking. Dankzij hun beleid maken zij de verbetering mee mogelijk. Het rapport, dat in juli 2023 verscheen, toont aan deze masten bijdragen tot slechts lichte verwondingen.”
Multifunctionele backbone van slimme toepassingen
Een trend die doordringt is dat de lichtmast multifunctioneler wordt in die zin dat er meer toepassingen of slimme technologieën geïntegreerd worden, zoals een laadpunt voor elektrische wagens. Omdat lichtmasten talrijk aanwezig zijn, wordt verlichting de backbone of ruggengraat van heel wat slimme toepassingen. Niko Smets: “De industrie werkt verder aan standaarden. Zo zijn er ondertussen radards die werken volgens zagha-standaarden, waardoor deze eenvoudig aan sensor ready verlichtingstoestellen kunnen worden toegevoegd. Hiermee hebben we de mogelijkheid om op een efficiënte manier wagens en voetgangers te detecteren, en opnieuw te zorgen voor een snelle respons waarbij telkens de juiste verlichting op het juiste moment wordt voorzien. Zelfs het inbouwen van kleine camera’s behoort tot de toekomstige mogelijkheden. Met het oog op veiligheid en privacy wordt de informatie wel telkens via edge computing ter plaatse verwerkt en gebruikt om bepaalde beslissingen te nemen.”
Connected lighting
Ondertussen kwamen veel steden en gemeenten terug op de beslissing om de straatverlichting tussen bepaalde uren uit te zetten omwille van besparingen. Niet in het minst omwille van de kritiek omtrent de sociale veiligheid. Maar weggebruikers en inwoners willen ook een zeker comfort. Connected lighting biedt een oplossing om verlichting te sturen en op die manier ook kostenefficiënter te maken. Niko Smets: “Het gaat binnen dat verhaal niet meer over aan of uit. De toekomst is aan de slimme verlichting. Via een communicatiemodule kan men communiceren met de cloud en aan de hand van een managementplatform de verlichting beheren via diverse programma’s. Dat laat toe om veel sneller te switchen tussen verschillend lichtscenario’s, in tegenstelling tot on site aanpassen in de cabines zelf. Met LichtManagementSystemen bestaat ook de mogelijkheid om verlichting aan te sturen gebruikmakende van diverse databronnen. Denk maar aan systemen als Tomtom en Waze of allerlei sensoren die zeer accurate data leveren. Die informatie kunnen we in realtime gebruiken om de verlichting snel en gericht aan te sturen, in functie van actuele omstandigheden zoals een event, verkeers- of weersomstandigheden.”
De fabrikanten van hun kant zetten hierbij opnieuw in op standaardisatie. Niko Smets: “Dat maakt op termijn schaalvergroting mogelijk. Wij zitten in het TALQ-consortium dat focust op standaardisatie en tests om de smart city applicaties beter met elkaar te laten communiceren. Er zijn veel spelers bezig met intelligente sensoren en technologieën. Die vrij snel met elkaar connecteren zal verlichting nog intelligenter en efficiënter maken.”
De stap verder: artificiële intelligentie
Connected lighting zal door het capteren van informatie in combinatie met AI in de toekomst ook kunnen voorspellen. De vastgelegde lichtscenario’s zullen met andere woorden veel flexibeler zijn en kunnen inspelen op te verwachten omstandigheden. Niko Smets: “Dit op een manier dat we er als gebruiker geen last van hebben en het niet ervaren. Ik denk aan het aanpassen van de verlichting wanneer de snelheid verlaagd wordt. Het menselijk oog ziet niet altijd of licht op 100% of zelfs 50% brandt. We hebben dat als gebruiker niet steeds door. Het is echter wel bewezen dat je met meer licht verder kan kijken en sneller kan reageren. In de toekomst zullen we daar kunnen op inspelen om in functie van de omstandigheden de veiligheid te garanderen. Dergelijke systemen of fluctuerende lichtscenario’s dienen uiteraard steeds opgevolgd en bewaakt te worden door een LichtManagementSysteem. Eveneens met het oog op onderhoud zal men meer en meer kunnen voorspellen wanneer bijvoorbeeld een lamp zal uitvallen, wat leidt tot preventieve en efficiënt georganiseerde interventies.” Denis Verhoeven: “Specifiek in tunnels is er veel besparing te realiseren en C02-uitstoot te verminderen met hetzelfde comfort voor de weggebruiker. Monitoring, sturing en overkoepelende systemen zijn momenteel reeds sterk geïmplementeerd om het gedrag en verbruik in detail te meten en zo een betere efficiëntie door te voeren. Met dashboards kan dit overzichtelijk gemaakt worden op langere termijn en net dan komt AI in het vizier: een doorgedreven optimalisatie gebaseerd op wat wij weten uit de praktijk, en rekening houdend met allerlei andere systemen in en nabij de tunnel die inspelen op de situatie.”
Het is echter nog steeds aan de mens om een selectie te maken van nuttige parameters voor een verdere optimalisatie van het systeem. Daar is nog een hele weg te gaan. En uiteraard moeten we steeds rekening houden met de regelgeving, die langzamer evolueert dan de technische evolutie.”
Het oog wil ook wat
Wat beweegt er tot slot op het vlak van decoratieve verlichting? Niko Smets: “De technologieën kunnen ook in deze oplossingen geïntegreerd worden. Via ons flexibel platform kunnen klanten vertrekkende vanuit een bepaalde standaard een eigen product creëren en features toevoegen. Volledig maatwerk is eveneens mogelijk. Zo werkten we bijvoorbeeld het ontwerp van de architect voor de masten voor het Operaplein in Antwerpen technisch uit. Of we maakten een perfecte kopie van de Unesco beschermde Brugse gaslantaarn, maar met leds en connected om flexibel aan te sturen in functie van bijvoorbeeld weekendscenario’s en festiviteiten.”